Günel Məmmədli ;İnsan varlığının həqiqiliyi, Autentlik (6)

İman ehtirası olmadan əxlaq tək qala bilməz. Hətta universallıq üçün etik iddia da etibarlı bir şəkildə qorunmaya bilər, çünki həddən artıq ekzistensial vəziyyət etikanın əhatəsini aşır. Bu cür ekstremizmin bir nümunəsinə Kierkegaardın “Qorxu və Titrəmə” əsərindəki Allahın əmrlərinə əsasən, mənəvi ağlı olan, oğlu İshaqı qurban verməyə çalışan İbrahimin vəziyyətini göstərmək olar. Bu əsərlə Kierkegaard, əxlaqa kor təbii uymağa çalışanların mənəvi iddiasını kökündən tənqid etdi. İnancın paradiqmatik cəngavəri olan İbrahim oğlu İshaqla və ya başqaları ilə danışmağı özündə qeyri-mümkün edir. Kierkegaard bu İncil hekayəsini fövqəladə bir iman aktı ilə İbrahimin dini sədaqətini sınamaq cəhdi kimi şərh etdi. Başqa sözlə, sevdiyi insanı Allah uğrunda qurban vermək üçün qətiyyətli bir davranış göstərən İbrahim əsl mömin olduğunu sübut etdi.  Kierkegaard’ın İbrahimi auetent varlığın rasional ünsiyyət və dürüstlüyün hüdudlarını aşdığını göstərir. İnsanın həqiqi varlığı ağıl və məntiqin “dayandırılmasıyla” ortaya çıxa bilər. Ancaq bunun üçün Kierkegaarda görə xristian imanına bənzər bir obyekt lazımdır. Kierkegaard, burada etik qaydalarımızı toplamağımızı istəyir. Kierkegaarda görə, həqiqiliyin ən vacib amili ehtiraslı istəyin ‘necə’ olmasıdır.  Allahı yaratmaq bəşəriyyətdən ən böyük ehtiras tələb edir. Kierkegaard “Qorxu və titrəmə” əsərində İbrahimə subyektiv olaraq sadiq qalan varlıq təcrübəsinin Allah tərəfindən gəldiyini etiraf etdi.

Allahın insanlar üçün Mütləq ola biləcəyi və onlardan mütləq bir vəzifə tələb etməsi, Tanrının subyektiv şəkildə şərh edilməsindən asılıdır. Başqa sözlə, Mütləq İbrahimin subyektiv qərarından asılıdır və özü üçün obyektiv Mütləq kimi qəbul olunur. Beləliklə, Kierkegaard’a görə Allah bilərəkdən ürəyimizdə yaradıldı, ancaq ontoloji olaraq cənnətdə itaət edirik. Kierkegaard insanla Tanrı arasındakı fərqi artırır və kəskinləşdirir ki, dini inanc ən orijinal və avtoritar təsəvvür edilən hala gəlir. Allahla insan arasındakı boşluq sonsuzdur, çünki bunu edən insandır. Kierkegaarda görə Peyğəmbərlər, İsa və ya İbrahim müəyyən inancların yaradıcıları və qurucularıdır və sözün həqiqi mənasında “inanc cəngavərləri” sayıla bilərlər. Ən ehtiraslı sevgili də içində bu ehtirası yaradır və onu artıq mövcud bir insana yönəldir. Kierkegaard’ın inanc cəngavəri, əvvəlcə imanın obyektini və sonra bu obyektə bağlı olmaq üçün ehtirası yaradır. Auetnliyi, orijinallığı yaradan məhz bu formalaşdırıcı münasibətdir. Fərd öz mənliyini yaratmaq üçün əvvəlcə hissi təbiətindən daha sonra isə ümumbəşəri səbəbdən üstün olmalıdır. Yalnız bu zaman insan özündə olan hala gəlir. Bu zaman özünün və Tanrının tək yaradıcısı olur. Bunun üçün özü özünü aşaraq autentlik axtarışına dərindən girməlidir…