روسری ابریشمی آذربایجان؛ حاصل سرپنجه ذوق و یادگار سنت
شهر باستانی «شِکی» در جمهوری آذربایجان، که در گذشته بر مسیر جادهٔ ابریشم قرار داشته، به خاطر روسری‌های ابریشمی‌اش از معروف است. بافت این روسری‌ها که آنها را «کلّه‌گيی» یا «چارقد» می‌نامند فرآیندی پرزحمت است که به مهارت زیاد و مواد طبیعی خاصی نیاز دارد.
زائر یعقوبوف، مدیر تولیدی روسری آذر ایپک دربارهٔ فعالیت خود می‌گوید: «کارخانهٔ ما از اول قرن گذشته کار می‌کرده است. ما اینجا چرخهٔ کامل تولید ابریشم را، از خود مادهٔ خام تا روسری نهایی داریم. هرپیله حدود هزار متر نخ ابریشم می‌دهد و برای تولید یک روسری بیش از هزار پیله لازم است.»
شیوهٔ کار به این صورت است که نخست پیله‌ها را در آب‌جوش می‌گذارند تا صمغی که آنها را به هم چسبانده جدا شود. این کار بخش مهمی از فرآیند تولید ابریشم است چون نباید آسیبی به تارها برسد. سپس نخ هر پیله را به‌شکل رشته‌های باریکی باز می‌کنند و بعد دوباره روی قرقره هایی می‌پیچند. کل کار با ماشین اما تحت نظارت انسانی انجام می‌شود.
اما این سنت به شکل کهن نیز هنوز در آذربایجان باقی است. شماری از اهالی روستای باسکال، که این هنر و پیشه از اجدادشان به آنها رسیده، جزو معدود افرادی هستند که آن را به‌شکل سنّتی حفظ کرده‌اند.
در کار به شیوهٔ سنتی، نقوش روسری را با مُهر چوبی روی ابریشم می‌زنند. این مُهرها که قالب نام دارد از چوب گردو، گلابی و سیب جنگلی ساخته می‌شود. گرچه شیوهٔ کار همیشه تغییراتی داشته اما نقش‌ونگار روسری‌های سنتی آذربایجان قرن‌هاست که یکسان مانده است. این نقوش برگرفته از گیاهان و اشکال هندسی هستند، طرح بُتّه جقّه هم در این میان بسیار پرطرفدار است.
حیات خلیل‌اُوا، یکی از اهالی باسکال، روسری‌هایی را که خودش نقش می‌زند در مغازه‌اش می‌فروشد. او توضیح می‌دهد که روسری ابریشم اگر اصل باشد باید بتوان آن را از حلقهٔ انگشتری رد کرد.
بازدیدکنندگان از باسکال به کارگاه‌های تولیدی‌اش هم سر می‌زنند و معمولا دست‌خالی نمی‌روند. سنت تولید روسری‌های ابریشمی آذربایجان در سال ۲۰۱۴ به عنوان بخشی از میراث فرهنگی بشر در یونسکو به ثبت رسید.
