محمد رضا باغبان کریمی: سیمای زن در تاریخ آذربایجان

سیمای زن در تاریخ آذربایجان را باید از درون متون تاریخی بیرون کشید. در دوران پیش از تاریخ، زن ترک از موقعیتی والا و ارزش بالاتری برخوردار بوده است. اوست که حفظ خانواده و حتا قبیله را بر عهده دارد. اوست که فرزندان را تربیت می¬کند و از آمیخته شدن خون قبیله با قبایل دشمن جلوگیری می کند. کشفیات بدست آمده از اطراف دریاچه اورمیه نشان می دهد که الهه های ترکان در این سرزمین مونث بوده اند.

تا جائی که متون تاریخی و یافته های علمی نشان می دهد تک همسری در میان ترکان متداول بوده است، زنی که حافظ خانواده بوده است. تازه واردان این سرزمین (هخامنشیان) مردسالاری را پیاده کردند و لاجرم چند همسر گزینی نیز جایگزین تک همسری شد. هخامنشیان چند همسری را پذیرفته بودند و شیوه ی غالبی بین آنان بود، حتا در دوره های مشخصی همچون ساسانیان، ازدواج با محارم نیز مجاز بوده است.

در فرهنگ حماسی ایران سلطه ی مردسالاری کاملا مشهود است. رستم با تهمینه ای که تنها یک روز دیدار داشته اند و مطمئن هستند روز دیگری هم در کار نیست ازدواج می کنند و صاحب فرزند هم می شوند!؟ در تمام حماسه های پارسی از زال تا ساسانیان، زن فرمانبردار است و مرد سالار. بر خلاف ترکان که زن اعتبار و ارزش خود را تا بعدها حتا تا زمان صفویان حفظ می کند. پارسیان ازدواج با محارم را نیز می پذیرند. این نوع ازدواج در شاهنامه بوضوح تشریح می شود. کمبوجیه با خواهر خویش ازدواج می کند، بهرام چوبین دلباخته ی خواهر خویش است؛ این امر آنچنان در بین ایرانیان رواج دارد که فردی چون کریستین سن دلیل این ازدواجها را “حفظ اصالت و نسب ایرانیان” می داند. در این جامعه چند همسری نشانه ی شایستگی مردان شمرده می شود. خسرو پرویز در یک زمان با سه زن مریم دختر قیصر و شیرین و گردیه ازدواج می کند. بهرام چوبین در آن واحد با چهار دختر پیوند زناشوئی می بندد .

برعکس در میان ترکان تک همسری رایج است و وفاداری از ارزشهای اصلی دختران و زنان شمرده می شود و مردان نیز پایبند به تک همسریند.