درباره تجمع‌های اخیر زنان تبریزی چه می‌دانیم؟
صدها زن عمدتا میان‌سال و از گروه‌های مختلف اجتماعی در تبریز روز شنبه و دوشنبه ۲۱ و ۲۳ مرداد ۱۴۰۲ در مقابل اداره منابع طبیعی و استانداری این شهر تجمع کرده و شعار دادند: «اورمو گولو سوسوزدور»؛ یعنی «دریاچه ارومیه تشنه است!»
حالا بنا به اطلاعات رسیده به «ایران‌وایر»، دست‌کم شش زن، از جمله «رقیه کبیری» و «نگار خیاوی»، دو شاعر و نویسنده سرشناس به اداره اطلاعات تبریز احضار و در آن‌جا بازجویی شده‌اند.
در جریان این دو تجمع، ماموران امنیتی با تحقیر این زنانِ خواستار نجات دریاچه ارومیه گفته بودند: «شما زن‌های پیر را چه به این کارها؟!»
درباره تجمع‌های اخیر زنان تبریزی چه می‌دانیم؟
بنا به اطلاعات رسیده به «ایران‌وایر»، در هفته جاری دو تجمع برای نجات دریاچه ارومیه در شهر تبریز رخ داده است. در تجمع اول که روز شنبه در مقابل اداره منابع طبیعی شهر تبریز برگزار شد، حدود ۱۰۰ زن از قشر فرهنگی این شهر حضور داشتند.
یک فعال مدنی اهل تبریز که به دلایل امنیتی نمی‌خواهد نام او فاش شود، درباره گروهی که در این تجمع حضور داشتند، به «ایران‌وایر» می‌گوید: «جامعه تبریز به دلیل بافت فرهنگی و اجتماعی خاصی که دارد، از همان سال‌های دهه ۶۰ که فشار سرکوب جامعه مدنی بسیار زیاد بود، توانست با تکیه بر ادبیات، شعر و موسیقی، محفل‌های فرهنگی، ادبی و در عین حال خانوادگی ایجاد کند.»
او تاکید می‌کند اغلب زنانی که در تجمع‌های روزهای شنبه و یک‌شنبه شرکت کرده‌اند، با این که از قشرهای مختلف جامعه بوده اما عقبه خانوادگی مرتبط با این محافل را دارند.
به گفته این فرد مطلع، در بین زنانی که در این تجمع‌ها شرکت کرده‌اند، می‌توان زنانی را یافت که بعضا خانه‌دار، شاغل در ادارات مختلف یا هنرمند، موزیسین، نقاش و رسام، شاعر و نویسنده و حتی خیاط هستند: «از هر قشری که بگویید، در این تجمع بود و دغدغه همگی آن‌ها نجات منبع حیات ما، دریاچه ارومیه است که اگر خشک شود، تبریز و چند شهر بزرگ دیگر آذربایجان غیرقابل زیستن می‌شوند.»
اشاره این فعال مدنی به اظهارات برخی مقامات رسمی و سابق جمهوری اسلامی، هم‌چون «عیسی کلانتری»، رییس سابق سازمان حفاظت از محیط زیست است که گفته بود اگر دریاچه ارومیه خشک شود، تبریز باید تخلیه شود. او هزینه جابه‌جا کردن جمعیت تبریز را ۵۰۰ میلیارد دلار برآورد کرده و تلویحا گفته بود با خشک شدن دریاچه ارومیه، در کمتر از ۱۰ سال شهر تبریز و تا شعاع ۴۰۰ کیلومتری شرق دریاچه ارومیه غیرقابل سکونت خواهند شد.
به گفته فرد آگاهی که با «ایران‌وایر» گفت‌وگو کرده است، تجمع اول زنان فعال در تبریز با حدود ۱۰۰ نفر، بدون اعلامیه و بیانیه قبلی تشکیل شده بود. آن‌ها از دادن هر شعاری که ممکن بود از سوی حکومت تعبیر به «شعار سیاسی» شود، خودداری و با تمرکز بر نجات دریاچه ارومیه، مطالبات خود را مطرح کرده بودند.
اما همان‌روز، بعد از حضور نمایندگان این زنان در ساختمان اداره منابع طبیعی و به گفته آن‌ها، تکرار مکررات و طرح ادعاهای دروغین مسوولان این اداره، زنان حاضر در این تجمع تصمیم می‌گیرند که بازهم به اعتراض مسالمت‌آمیز خود ادامه دهند.
این بار در گروه‌های واتس‌اپی تبریز اعلامیه‌ای کوتاه دست‌به‌دست می‌شود که نسخه‌ای از آن نیز به «ایران‌وایر» رسیده است.
در این اعلامیه آمده است که آن‌ها می‌خواهند بدون شعار و شلوغی، از استاندار بخواهند بیانیه‌شان را بشنود و حرف‌های خودش را هم بزند.
نویسندگان این فراخوان هم‌چنین ادامه داده‌اند: «هرکس خواست، یک کلمه در کاغذ آچهار بنویسد، مثلا اورمو گولو و دوست دیگر بنویسد سوسوزدی.»
آن‌ها تاکید کرده‌اند که مسالمت‌آمیز و بدون شعار سیاسی، حکومت را بابت اقداماتی که در خشک کردن دریاچه ارومیه مرتکب شده یا انجام نداده است، بازخواست خواهند کرد و خسته نخواهند شد، چون خطر انفجار بمب نمکی و تهدید جان فرزندان و نوه‌های آن‌ها و حیوانات و درختان در میان است.
این گروه، نجات دریاچه ارومیه را به همت مادران وابسته دانسته و نوشته‌اند: «تا احیای دریاچه، نخواهیم نشست… خود را باور کنید و البته چاره‌ای هم نداریم.»
منبع آگاه «ایران‌وایر» می‌گوید در تجمع روز دوشنبه در مقابل استانداری، جمعیت دو برابر تجمع اول بوده است ولی میزان آمادگی نیروهای امنیتی، اعم از پلیس، لباس شخصی و نیروهای اطلاعات چندین برابر بوده‌اند: «دولت هم حسابی خود را حاضر کرده بود و برخلاف تجمع شنبه که نیرویی آن‌جا نداشتند، در روز دوشنبه نیروی انتظامی، لباس شخصی و اطلاعات به شدت بین تجمع‌کنندگان می‌چرخیدند و حتی هر از گاهی می‌آمدند و حرف‌هایی توهین‌آمیز به هم می‌زدند.»
او درباره تهدید فعالان حاضر در این تجمع توسط نیروهای لباس شخصی نیز می‌گوید: «می‌گفتند که از همه شما چهره‌نگاری می‌کنیم و فیلم‌های‌تان را بر می‌داریم. تهدید می‌کردند و با کلمات توهین‌آمیز می‌گفتند یک‌سری زن پیر برای چه افتاده‌اید وسط؟! این کار، کار شما نیست!»
در عوض، زنان حاضر در این تجمع مسیر یک پیاده‌رو را انتخاب کرده و به سمت استانداری رفتند. ساعت یک ظهر، در استانداری به روی آن‌ها باز شد و توانستند با بعضی از مسوولان استانداری صحبت کنند.
فرد آگاهی که با «ایران‌وایر» گفت‌وگو کرده است، می‌گوید: «خانم‌ها رقیه کبیری و نگار خیاوی وارد بحث شده بودند و بعد موقع برگشت، مامورها خانم خیاوی را تا دم خانه‌اش تعقیب کرده بودند.»
او ادامه می‌دهد: «تاکید این خانم‌ها این بود که ما مادر هستیم و نگران آینده بچه‌های‌مان؛ نگران آینده بچه‌های شما هم هستیم. همه در خطریم و باید کاری کنیم.»
احضار ۶ نفر به اداره اطلاعات برای تجمع ۱۰تا ۱۵ «پیرزن»
صفحه اینستاگرام «آزاد قادین» که در مورد فعالیت‌های زنان آذربایجانی اطلاع‌رسانی می‌کند، روز چهارشنبه ۲۴ مرداد گزارشی را درباره آن‌چه در تجمع زنان تبریزی رخ داد، به زبان ترکی آذربایجانی منتشر کرده است.
در بخشی از این گزارش آمده است که ماموران حین تجمع، بین زنان معترض رفته و به آن‌ها گفته‌اند: «۱۰، ۱۵ پیرزن دور هم جمع شده‌اید این‌جا؟!»
آزاد قادین این توهین جنسیت‌زده از سوی ماموران امنیتی را به‌عنوان ادعای آن‌ها مبنی بر بی‌اهمیت بودن تجمع روز دوشنبه توصیف کرده و نوشته است: «اما بعضی از همین ۱۰، ۱۵ پیرزن بلافاصله بعد از تجمع یا فردایش به اداره اطلاعات احضار شدند که نشان می‌دهد کسانی‌که [حکومت] قصد داشتند بگویند مهم نیستند، بسیار هم مهم هستند.»
منبع آگاه «ایران‌وایر» می‌گوید تا جایی که او مطلع است، تاکنون شش نفر از زنان سرشناس حاضر در این تجمع احضار و بازجویی شده‌اند اما احتمالا تعداد آن‌ها بسیار بیشتر از این حرف‌ها است: «فقط سه نفر اطلاع‌رسانی کرده‌اند و سه نفر دیگری که من از احضارشان مطلع هستم، فعلا بنا به دلایلی موضوع را علنی نکرده‌اند.»
به گفته این فعال مدنی ترک، نگار خیاوی، شاعر سرشناس بعد از تجمع در خیابان تحت تعقیب قرار می‌گیرد و ماموران سعی داشته‌اند به زور وسایل شخصی و کیف او را بگردند و وقتی او مقاومت می‌کند و می‌گوید باید مجوز قضایی داشته باشند، آن‌ها تهدید می‌کنند که با مجوز قضایی می‌روند و خانه‌اش را زیر و رو می‌کنند: «همین کار را هم کردند. چند ساعت بعد با برگه رفتند در خانه‌اش و وسایل شخصی، موبایل و کامپیوترش را با خود بردند و هنوز هم پس نداده‌اند. خودش را هم برده و بازجویی کرده‌اند.»
او درباره احضار رقیه کبیری، دیگر شاعر و نویسنده سرشناس تبریزی نیز می‌گوید: «به خانم کبیری در منزلش زنگ زده‌اند و اداره اطلاعات احضارش کرده است. در تلفن تهدید کرده بودند که اگر نیایید، می‌آییم خانه‌تان را می‌گردیم!»
او درباره بازجویی چند ساعته این فعالان نیز می‌گوید: «سوال اصلی آن‌ها این بوده که ببینند چه کسی تجمع را سازمان‌دهی کرده است و به دنبال روابط‌‌شان بوده‌اند تا ببینند با چه کسانی در ارتباط هستند. در مورد بچه‌های‌شان که در خارج درس می‌خوانند هم پرسیده بودند.»
بنا به گفته منبع «ایران‌وایر»، نیروهای امنیتی قصد داشته‌اند از این زنان که در تجمع نجات دریاچه ارومیه در تبریز شرکت کرده بودند، تعهدنامه بگیرند که در هیچ تجمع دیگری شرکت نمی‌کنند. این در حالی است که این زنان تاکید داشتند تلاش برای نجات دریاچه ارومیه حق قانونی آن‌ها است و هیچ تعهدی امضا نکرده‌اند.
او توضیح می‌دهد: «در بین این ۲۰۰ نفری که در تجمع دوشنبه شرکت کرده بودند، زنان شناخته شده زیاد هستند و حداقل ۲۰ یا ۳۰ نفر فعالیت محیط زیستی و اجتماعی و خیریه داشته و دارند یا نویسنده، موزیسین و نقاش هستند. در واقع، این چکیده جامعه تبریز است که سال‌ها در این زمینه‌ها فعالیت کرده و با تجربه و دغدغه محیط زیست و زندگی مردم، مطالبه نجات دریاچه ارومیه را عنوان کرده‌اند ولی دارند این‌گونه سعی می‌کنند آن‌ها را سرکوب کنند.»
بیش از یک دهه اعتراض برای نجات دریاچه ارومیه
۱۲ سال بعد از اولین اعتراض گسترده مردمی برای نجات دریاچه ارومیه، این دومین دریاچه نمکی دنیا در حال احتضار است. در حالی که مقامات جمهوری اسلامی هنوز از احیای این دریاچه هم‌زمان با شروع فصل بارندگی سخن می‌گویند، فعالان محیط زیست و کاربران شبکه‌های اجتماعی از خشکیدگی کامل و رسیدن آن به حد غیرقابل بازگشت گفته و نوشته‌اند.
شهر تبریز به‌عنوان بزرگ‌ترین شهری که در مسیر بادهای عبورکننده از نمک‌زار ارومیه قرار دارد، در سال‌های اخیر شاهد آلودگی هوای بی‌سابقه‌ای بوده که به باور کارشناسان محیط زیست، ناشی از خشکیدگی دریاچه ارومیه است.
اما در تمام این سال‌ها، اعتراض مدنی و محیط زیستی شهروندان با سرکوب مواجه بوده است.
این اولین بار نیست که فعالان آذربایجانی طعم زندان و آزار و اذیت را بابت نجات دریاچه‌ای که جان میلیون‌ها نفر به آن وابسته است، چشیده‌اند. پیش از این، فعالانی چون «مهدی حمیدی شفیق» در سال ۱۳۹۰ بابت شرکت در تجمع اعتراضی به عدم رسیدگی به وضعیت دریاچه ارومیه متحمل سال‌ها حبس شدند.
تابستان سال قبل نیز در پی برگزاری تجمع‌های اعتراضی به بی‌توجهی حکومت به خشک شدن دریاچه ارومیه، شماری از معترضان بازداشت شدند.
در روزهای منتهی به شنبه ۲۵ تیر ۱۴۰۱، فعالان مدنی، تشکل‌های حامی محیط زیست و گروه‌های حقوق بشری شهروندان را فراخواندند برای اعتراض به وضعیت وخیم دریاچه ارومیه، عصر شنبه ۲۵ تیر در میدان‌های اصلی شهرهای تبریز، ارومیه، اردبیل و زنجان تجمع کنند.
این تجمع‌ها اما با یورش ماموران امنیتی و انتظامی و بازداشت شماری از معترضان همراه بودند.
خبرگزاری «فارس»، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تعداد بازداشت شده‌ها را ده‌ها نفر اعلام کرد. اما سازمان‌های حقوق‌بشری می‌گویند عدد اصلی بسیار بیشتر از این حرف‌ها است.
حالا مشخص نیست آیا نهادهای امنیتی به احضار، بازجویی و تهدید زنانی ادامه می‌دهند که تاکید می‌کنند مادرند و دغدغه زیست بچه‌ها و نوه‌های همه، از جمله مسوولان و نیروهای امنیتی که آن‌ها را سرکوب می‌کنند را دارند و احضار، بازجویی و تهدید این مادران ادامه خواهد یافت؟!
