سیمای زن در ادبیات حکومتی
در جمهوری اسلامی، همچون در هر حکومت ایدئولوژیکی، هنر و ادبیاتی تولید میشود که از دولت و امکانات دولتی تغذیه میشوند تا شیپور تبلیغاتی آن باشند.
در پی انقلاب و حذف دگراندیشان، در سانسور حاکم، ادبیاتی در ایران بنیان گذشته شد که به “ادبیات اسلامی” شهرت یافت. آفرینندگان این آثار خود را “اسلامینویس” میخوانند. اینگونه از نوشتن را میتوان با آثاری مقایسه کرد که در جهان به “ادبیات ایدئولوژیک” مشهورند و نمودهایی از آن را در آثار نویسندگان پیرامون حکومت در نازیسم هیتلری و یا نویسندگانی یافت که در زمان اقتدار استالین پیرامون حکومت شوروی و کشورهای اقمار آن حلقه زده بودند تا از انسان نوین و جامعه ایدهآلی بنویسند که قرار بود ایدئولوژی جدید بیافریند.
در ایران با گذشت بیش از چهار دهه و صرف هزینههای کلان “اسلامینویسی” نیز به بنبست رسید. اسلامینویسان میبایست ایدئولوژی حکومت جدید را به ادبیات بکشانند؛ از آن و برای آن بنویسند. این آثار در همخوانی با سیاستهای دولت آفریده میشد. در این راستا چه بسا موضوعها که با سر کار آمدن هر دولت جدید دستمایه کار میشد. در این میان اما نگاه این نویسندگان در ژرفای خویش نه جهان معاصر و پدیدههای آن، بلکه قرآن و آن اسلامی بود که کاربرد روز داشت و میتوانست مورد استفاده تبلیغاتی قرار گیرد.
با بازداشت، منزوی کردن، تاراندن از کشور، و حتی حذف فیزیکی نویسندگان مستقل، رژیم نتوانست سپهر ادبیات و هنر ایران را به مصادره خویش در آورد. سانسور حاکم اگرچه ضربهای کارآ بر پیکر ادبیات فرود آورد و از توان بارآوری آن کاست، ولی نتوانست بر آن چیره گردد.
نویسندگان پیرامون حکومت در واقع مزدوران فرهنگی رژیم هستند. از آن تغذیه میکنند، به مشاغل دولتی دست مییابند، در اداره سانسور فعال هستند، در هزاران مؤسسهای که با عنوانهایی رنگارنگ در سراسر کشور فعالیت دارند، به نام هنر و ادبیات، میکوشند بازوی تبلیغاتی حکومت باشند، آثارشان با سرمایه دولتی انتشار مییابد و به اندکزمانی در تمامی کتابخانههای دولتی راه مییابد. با اینهمه، در این چهار دهه حتی یک اثر ماندگار از آنان خلق نشده است.
نویسندگان پیرامون حکومت در این راستا حتی در تقابل با کانون نویسندگان ایران و در نفی آن “انجمن قلم ایران” را بنیان گذاشتند تا از این راه، همچون “ستاد ائمه جمعه” و تشکیلات رنگارنگ “جهاد سازندگی”، با سازماندهی نویسندگان همراه و همگام حکومت گردند. محمد سرشار، رئیس هیئتمدیره انجمن قلم در نمایشگاه کتاب، مهمترین هدف این انجمن را «گردهمآوردن اهالی ادبیات در راستای اهداف انقلاب اسلامی” اعلام کرد.
آثار نویسندگان پیرامون حکومت را میتوان در موضوعهایی گوناگون پیگرفت و همگامی آنان را با حکومت در آنها بازیافت. حضور زن در جامعه یکی از این موضوعهاست.
در پی انقلاب، حاکمیت جدید نتوانست زنان را خانهنشین کند. فعالیتهایی در این عرصه صورت گرفت، اما موفقیتی حاصل نشد. در چنین موقعیتی کوشش به عمل آمد تا از زن آن موجودی بازسازی شود که نمودهایی از آن در قرآن، حدیثها و سخنان خمینی یافت میشد. حال که نتوانسته بودند زن را خانهنشین کنند، میبایست این “شیطانِ فتنهگر” به خدمت مردان در آمده، رام آنان گردد. در داستانهای نویسندگان پیرامون حکومت همین نگاه “تسلط مردان بر زنان” را میتوان پیگرفت.