یوز یاشلی دؤیوش قادینی- فاطما خانیم ستّارووا کؤچورن: ذکیه ذولفقاری
کنان حاجی
فاطما خانیم ستّارووا خالامین قوداسیدیر. بو قادین بؤیوک وطن موحاریبه‌‌سی‌نین یاشایان قهرمانلاریندان بیریدیر، جانلی افسانه دیر. من اونو لاپ اوشاق یاشلاریمدان تانییرام. ایلک دفعه علویییه خالام‌گیلین ائوینده گؤردویوم بو زادگان گؤرونوشلو خانیمین داورانیش طرزی، دانیشیغی ماراغیما سبب اولموشدو. او منیم گؤردویوم قادینلاردان تامامیله سئچیلیردی. عادتاً، کند یئرلرینده شهر قادینی دیققتی تئز جلب ائدیر، اطرافداکی اینسانلاردا اؤزونه قارشی ماراق حیسّی اویادیر. آنام منه آنلاتدی کی، فاطما خانیم بیزیم قوهوموموزدور، خالام قیزی صولحییه‌نین قاییناناسیدیر. من اوزاق کئچمیشده قالمیش موحاریبه خاطیره لرینی اونون اؤز دیلیندن ائشیتمیشم. بئش آیین گلینی ایکن جبهه‌یه ضابیط کیمی یوللانیب، آجلیق دا گؤروب، سایسیز- حِسابسیز اینسان فاجعه‌‌له ری‌نین‌ده شاهیدی اولوب، مرمیلرین بومباردمانی آلتیندا یارالیلاری اؤلومون جنگیندن خلاص ائدیب. جاوان بیر گلین ائوینده اری‌نین قوللوغوندا دورمالی ایکن، اوجاغینی سئوگییله ایسیتملی ایکن، دونیایا سئوگیدن دوغولان اؤولادلار گتیرملی ایکن تاپیلمایان درمان عوضینه یارالیلارا بیر پارچا قارا چؤرک وئریردی کی، اونلار آجیندان اؤلمه‌سینلر. آلدیقلاری یارالاردان داها دهشتلیسی آجلیق ایدی. گؤزه‌گؤرونمه‌ین بو دوشمن جبهه‌دن داها چوخ جان آلیردی. نه‌اینکی مرمیلر، گولله لر… فاطما خانیم بو اورک گؤینه‌دن موحاریبه آنلارینی دانیشارکن خیالاً یئنیدن اودون- آلووون ایچینه قاییدیردی، گؤزلری کؤلگه‌لنیردی، ببکلرینه قارا بولودلار ییغیلیردی. او آجی گونلری تکراراً خاطیرلاماق اونون اوچون چتین ایدی. آمّا دانیشمالییدی… آخی او، موحاریبه‌‌نین شاهیدلریندن ایدی. اونون دئدیکلریندن اعتبارلی منبع اولا بیلمزدی. فاطما خانیم ائله دهشتلی حادثه‌‌لر دانیشیردی‌کی، آدامین داماردا قانی دونوردو. چوخ- چوخ ایللر سونرا نوبئل موکافاتی آلمیش بئلاروس یازیچیسی سوئتلانا آلئکسیی‌ائوی‌چین” موحاریبه‌‌نین قادین اولمایان اوزو” سندلی رومانینی اوخویارکن فاطما خانیمین دانیشدیقلارینی خاطیرلادیم. سونرالار همین اثر حاقیندا” ادبيّات قزئتی نده” ” اورَگیی، ضعیف اولانلاراوخوماسین” آدلی بیر یازی دا یازدیم. آشاغیداکی سطرلر همین یازیداندیر:
بو اثر تخيّول محصولو دئییل، یازیچی هئچ نَیی اویدورمور. شاهیدلر دانیشیر، قادینلار…
“موحاریبه باشلایاندا سئویب- سئویلمک چاغلارینی یاشایان، اورَگیی حیات عشقییله چیرپینان و بیر گونون ایچینده اودون- آلووون ایچینه دوشموش، باشینا مرمیلر یاغان قیزلار… کؤنوللو اولاراق اؤن جبهه‌یه آتیلان، کیشیلرله چییین- چییینه دؤیوشن قیزلار، گؤردویو دهشتلردن بیر گئجه‌ده ساچی آغاران قیزلار… هلاک اولموش اری‌نین، قارداشی‌نین، سئوگیلیسی‌نین اینتیقامینی آلماق ایسته ین قادینلار، سلاحا یئریکله ین قادینلار..”..
تاریخ جانلی شاهیدلرین دیلییله دانیشیر. بو تاریخی تاریخچیلریوخ، شاهیدلر یازیر. فاطما خانیم دا تاریخ یازان قهرمانلارداندیر. موحاریبه‌‌نین قادین اولمایان اوزونو گؤرموش بؤیوک قادین فاطما! خانیمین بو یاشدا ایتی یادداشی هر کسی حئیرتلندیریر. یوز یاشیندا بئله 75 ایل بوندان اؤنجه باش وئرمیش حادثه‌‌لری آیرینتیلارییلا خاطیرلاییر ویئرلی- یاتاقلی دانیشیر. بیرجه دفعه‌‌ده سهوه یول وئرمیر. بو کدرلی، عینی زاماندا شرفلی خاطیره لر اونون یوز ایللیک عومرونون ماهیّتینی، جؤوهرینی اؤزونده عکس ائتدیریر. هر قادینا بئله طالع قیسمت اولمور. یوز یاشین ذیروه‌سینی فتح ائتمک هر قادی‌نین بختینه یازیلمیر. زامان دا اونون یاشینا، بیر عصری آدلایاراق ایکینجی یوزایللییه قدم قویماسینا اِحتیرامینی ایفاده ائدیر. زامان اونا یئنه بو فورصتی وئریر، یادداشینا، ،صحّتینه ایتی و ساغلام موحاکیمه‌لرینه توخونمور. چونکی بو قبیل اینسانلار زامانین اؤزونه ده گره‌کدیر. تانرینین وئردییی حیاتی خالقا، وطنه باغیشلایان اینسانلارین عومرونون اوزونلوغو اعلاحضرت زامانین ديَرینی داها دا آرتیریر. من فاطما خانیمی سونرالار دا عائله مجلیسلرینده گؤروردوم، فورصت دوشنده صؤحبتلرینی دینله‌ییردیم. مارکئسین دونیاجا مشهور” یوز ایلین تنهالیغی” رومانینی اوخویاندا دا فاطما خانیم گؤزلریم اؤنونه گلمیشدی. بو اثرده اَن چوخ نسیل میفی دقتیمی چکمیشدی و همین اثرین دایاق نؤقطه‌‌سی اولان بوئندیا نسلی‌نین تنهالیغی‌نین عکسینه اولاراق، ستّاراوولار نسلی‌نین یوکسه‌لیشی و بو یوکسه‌لیشه آپاران چتین، ایضطیرابلی یوللار حاقیندا دوشونموشدوم. همین نسلین تاریخچه‌سی میستیک نارراتولوژی سوژئتلرله زنگیندیر.
من آذربایجان کینوسونون و تئاتری‌‌نین-خانیم خاتین آکتریساسی نجیبه ملیک‌ووانین آتاسی، شاعر هاشیم بَی ثاقیبین حیاتیندان بحث ائدن” فنا فاصیله‌سی” رومانینی قلمه آلارکن بو نسلین تاریخچه‌سینی اساسلی شکیلده آراشدیردیم و گؤردوم کی، هئیبت بی اوولار و ستّاروولار نسلی‌نین عومور یوللاری آذربایجانین جومهوریییت تاریخییله کسیشیر و بو اینسانلار جومهوریییتیمیزین یاشاماسی اوچون جانلارینی، واریداتلارینی فدا ائدیبلر. آنلادیم کی، هله ده تاریخین توزو آلتیندا نه قدر حقیقتلرمورگوله ییر. فاطما خانیمین حیات حکایتی ادبيّاتیمیزی سیلکلیه‌جک رومانلار اوچون زنگین ماتئریال وئریر. او، آذربایجان ایستیقلال تاریخی‌نین اَن جانلی اَن دیری اوبرازلارینداندیر. اونون دؤیوش یولو استالینقراددان باشلاییب، رومینییا، ماجاریستان فرانسایا قدر اوزانیب گئدیر. ماجاریستاندا آیاغیندان و قولوندان یارالانیر. او قلپه‌لری یئتمیش یئددی ایلدیرکی، بدنی‌نین بیر پارچاسی کیمی اؤزونده داشیییر. پاریس هوسپیتاللاریندا شفقت باجیسی کیمی سایسیز- حِسابسیز عسگرین حیاتینی اؤلومون جنگیندن خلاص ائدیب. اؤلوم ساچان تورپاقلاردا او، اینسانلارا حیات بخش ائدیردی. ظریف، چلیمسیز بیر قیزجیغاز.. …. سونراکی ایللرده علویییه خالامین فاطما خانیما همیشه حؤرمت و سایغییلا یاناشدیغینی، حاقیندا رغبت و اِحتیرام حیسّییله دانیشدیغینی گؤردوم. قودالار آراسینداکی امنيّت شرایطی خالام دونیاسینی ديَیشن گونه قدر داوام ائتدی. بونون اؤزو ده سون درجه موستثنا حادثه‌‌لردندیر. فاطما خانیمین کاراکتئرینده‌کی ساده‌لیک و قورور، لیاقت و فداکارلیق کیمی خوصوصيّتلر قارشیلیقلی حؤرمت و سایقییا ذرّه قدر خلل گلمه‌سینه ایمکان وئرمدی. علویییه خانیم دا کیمینله قوهوم اولدوغونون فرقینده ایدی، فاطما خانیم دا. اونلار-بیر- بیرلرینه دریندن بلد ایدیلر. فاطما خانیمین گلینی صولحیییه خانیم دا آدلی- سانلی بیر نسلین نوماینده‌سی ایدی. آتا طرفدن ایرمینجی عصرین اوّللرینده خئیريّه‌چی کیمی تانینمیش حاجی‌آغا بَی هئیبت‌بی‌اووون و کلاسسیک شاعریمیز هاشیم بَی ثاقیبین قارداشی آغاکریم بَیین نوه‌سی ایدی، آنا طرفدن سرداری- میلّی- ستّارخانین سلاحداشی اولموش میرجاواد آغانین نوه‌سی ایدی. اؤتن عصرین اوّللرینده معاریفچیلیک یؤنونده بؤیوک خیدمتلری اولموش، پئداقوژی فعالیّتی ایله یادداشلاردا ایز قویموش، بو گون ده مینّت‌دار دویغولارلا خاطیرلانان مورتوزا اسدوللای‌ائوین باجیسی قیزی ایدی. نه آجیلار کی، اؤتن ایل قفیل اؤلوم اونو بیزدن آییردی… فاطما خانیمین اوغلو پرویز موعلّیم ده سون درجه عالی جناب، بامزه، زارافاتجیل بیر اینسان ایدی. لاپ بو یاخینلاردا او دا اؤز یارینا قوووشدو. بو ایتکیلره تاب گتیرمک، البته یوز یاشلی بیر اورک اوچون اولدوقجا چتیندیر. کؤکسونه ایکی دفعه اوغول داغی چکیلمیش بو قادین اوزاق گنجلیک ایللرینده ایکینجی دونیا موحاریبه‌‌سی‌نین دهشتلرینی گؤرموشدو -قان-قادا اؤلوملر گؤرموشدو. هله گنج ایکن طالع اونون قلبینی اوجاقدا دمیر کیمی دؤیجله‌ییب مؤحکملتدی. هر قادین او یوکو قالدیرماق اقتداریندا دئییلدی. فاطما خانیم سئچیلمیش اینسانلاردان ایدی. حیاتین بوتون سیناقلارینا متانتله سینه گرن بو قادین بیر عصرین دیزینی یئره ووردو! قیسمتینده وطن موحاریبه‌‌سینه و بو موحاریبه‌‌نین قلبه‌یله بیتمه سینه شاهیدلیک ائتمک ده وارمیش! ایکیمینجی یوزایلین اوزو صاباحلارا دوغرو ایناملا، قورورلا آددیملایان آذربایجانیندا اونون دا دانیلماز پایی وار. ایستیقلالیمیزین پارلاماسیندا، یاشاماسیندا اَن جوزئی خیدمتلری اولان اینسانلار هر جور حؤرمت و اِحتیراما لاییقدیرلر. اونلارین هر بیری آذربایجان آدلی موقدس کیتابین بیر فصلیدیر، بیر بؤلمه‌سیدیر. یوز ایل یاشاماق هم ده تانرینین بیر لوطفودور. تانرینین سئچدییی اینسانلار اؤز یاشاملارییلا منصوب اولدوقلاری خالقا هر زامان باش‌اوجالیغی گتیریبلر. بو قبیل اینسانلار مملکتین هر طرفیندن گؤرونن اوجا داغ سیلسیله‌سینه بنزه‌ییر. نه خوشبخت اینسانلاریق کی، بیز ده بو اینسانلارین معنوی دونیاسیندان، یاشام فلسفه‌سیندن آز دا اولسا، اؤز پاییمیزی آلا بیلمیشیک. اونلارلا اونسيّتیمیز اولوب، کئچمیشه اونلارین گؤزویله باخمیشیق. حیاتیندا اوچ موحاریبه گؤرموش فاطما خانیم دا او موستثنا اینسانلارداندیر. آذربایجان پرئزیدئنتی ایلهام علیی‌ائوین سرانجامییلا “ایستیقلال” اوردئنییله تلطیف اولونان فاطما خانیمی اورکدن تبریک ائدیرم! عومرونو خالقا و اونون ایستیقلالینا حصر ائتمیش بو افسانه‌وی اینسانا یالنیز و یالنیز جان‌ساغلیغی آرزولاییرام!
