نظامی گنجه‌وی‌نین نسل شجره‌سی حقینده
بیرینجی بؤلۆم
نظامی گنجه‌وی‌نین نَـسل شجره‌سی حقّـینده مآخذلرده معلوماتلار چوْخ آزدێر، شاعرین اؤزۆ حقّـینده یازدێقلارێ ایسه تأسف کی، گۆجلۆ تحریفلره معروض قالمێشدێر. بۇنۇنلا بئله، تدقیقاتچێنێ حقیقته آپاران فاکتلار دا آز دَگیلدیر.
11-12. عصرده (XI-XII) آذربایجان آتابَی‌لری‌نین مرکزی شهری اوْلان گَنجه اهالیسی‌نین تۆرکلریندن عبارت اولدۇغۇنۇ بیر چوْخ تدقیقاتچێلار منبعلر اساسێندا تصدیق ائتمیشدیر. تصادفی دگیلدیر کی، ایران عالِـمی «بَـرات زنجانی» یازێردێ: «بیر حالدا کی، گَنجه اهالیسی‌نین دیلی تۆرک ایدی و نظامی ده تۆرکجه شعرلر یازمێشدێر – بۇرادا شَـکّ – شُبهه اوْلا بیلمز».
سلجۇق سلطانێ، بیرینجی مَلک‌شاه اؤز اوْغلۇ «محمد طَـپَری» گَـنجه حاکِـمی تعیین ائدرکن، دولت اداره‌چی‌لیگینده مدرسه تحصیلی گؤرمۆش یئرلی تۆرک اهالی‌نین سواد و قوّه‌سیندن یئترینجه فایدالانماغا چالێشدێلار. دین خادیمی، خطیب (واعظ)، شاهێن مصلحتچیلری، کاتِـبلر، سرای محافظه‌چیلری و باشقا قۇللۇقچۇلار یئرلی اهالی آراسێندان اعتبارلی ضمانت اساسێندا سئچیله‌رک ایشه جلب اوْلۇنۇردۇ.
اوْنۇ دا قِـید ائدیم کی، نظامی گنجه‌وی‌نین یاشادێغێ دورده ده «محمد جَهان پهلوان» و «قێزێل آرسلان»ێن حاکمیتی ایللرینده «آتابی»لرین ایستر گَـنجه، ایسترسه ده نخجوان سرایلارێندا فعالیت گؤسترن اعیان‌لارێن اکثریتی خَـلقه داها یاخێن اوْلان تۆرک سوْیلۇ، سوادلێ شخصلردن سئچیلیردی. تَـذکره‌لرده آذربایجانێن مختلف شهرلریندن اوْلان آدلێ-سانلێ وزیر، دبیر، حاکِـم، معلم و سایر آداملارێن سرایدا خدمت ائتمه‌لری حقّـینده زنگین معلوماتلار واردێر.
نظامی گنجه‌وی‌نین باباسێ «ذَکی مؤیَّـد»ین اصالتی اوْغۇز تۆرکلری‌نین «بوْز اوْخ» قوْلۇندان چێخمێش آدلێ-سانلێ تۆرک بَـگ‌زاده‌لر نسلیندن ایدی. اوْ، گنجه‌ده دین خادمی و سلجۇقلار سرایێنا یاخێن بیر شخص ایدی و «مؤیَّـد»ین – (دینده الله طرفیندن قوّت وئریلن، ساخلانێلان) عنوانا لایق گؤرۆنمۆشدۆ.
مشهۇر شرق‌شناس عالِـم رُستم علی‌یئو، «مؤیَّـد»ین – آدێنێ اسلامی آدلار و عنوانلار آراسێندا آراشدێرارکن یازێردێ کی، «اَلدّین» و «فِی‌الدّین»، یاخۇد «بِاللّه» اجزاء ایله بیتَن لقبلر یالنیز دین خادملرینه خاص اوْلا بیلردی. لاکن بعضاً شعرده بۇ کوْمپوْنئنتلر آتێلێردێ. نظامی اؤزۆ «لیلی و مجنۇن» اثرینده – آتاسێندان دانێشارکن، باباسێ‌نێن آدێنێ «ذکی مۆیَّـد» آدێ ایله یاد ائتمیشدیر:
