هر شبانه‌روز ۱۰۰ ازدواج زیر ۱۵ سال؛ تحلیل آمار کودک‌همسری در ایران
گزارش فصلی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد با وجود کاهش نسبی ازدواج در ایران، پدیده کودک‌همسری افزایشی چشمگیر داشته و در سه‌ماهه تابستان امسال نرخ کودک‌همسری رکوردی تازه در سال‌های اخیر ثبت کرد. از سوی دیگر آمار جدید نشان می‌دهد توزیع کودک‌همسری در استان‌های ایران یکسان نیست و نمی‌توان فقط عوامل اقتصادی را باعث ترویج آن پنداشت.
***
هر ۲۴ ساعت یکصد ازدواج زیر ۱۵ سال در ایران؛ گزارش فصلی مرکز آمار ایران می‌گویداین ارقام تکان‌دهنده مربوط به تابستان امسال است. فصلی غمگین برای کودکانی که به جای مدرسه و بازی، سر سفره عقد نشانده شده‌اند.
به این ترتیب، آمار رسمی ازدواج کودکان در نیمه نخست امسال به ۱۶ هزار و ۳۸۲ مورد رسید که یک رکورد تازه در سال‌های اخیر را رقم زد و می‌توان آن را سیاه‌ترین سال کودک‌همسری در این سال‌ها خواند.
ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی ایران ازدواج دختران زیر ۱۳ سال و پسران زیر ۱۵ سال را مشروط به «رعایت مصلحت با تشخیص دادگاه صالح» کرده است؛ شرطی که ظاهرا تاثیر چندانی در مهار بحران ازدواج دختران پیش از رسیدن به سن قانونی نداشته است.
تحلیل آمار ازدواج و طلاق در نیمه نخست سال ۹۹ نشان می‌دهد با اینکه تعداد کلی ازدواج‌ها کاهش نسبی داشت، نرخ ازدواج کودکان به بالاترین حد سال‌های اخیر رسید.
از حدود ۲۸۹ هزار ازدواج ثبت شده در بهار و تابستان امسال بیش از ۱۶ هزار مورد مربوط به عروس‌های زیر ۱۴ سال بوده است. به این ترتیب، در نیمه نخست امسال نرخ کودک‌همسری (نسبت ازدواج دختران زیر ۱۵ سال به کل ازدواج‌ها) به ۷ .۵ درصد رسید که بالاترین نرخ کودک‌همسری در ۸ سال گذشته به شمار می‌رود.
جدول‌های سالانه، شش‌ماهه و سه‌ماهه زیر که بر اساس داده‌های سازمان ثبت احوال و مرکز آمار ایران تهیه شده، آمار رسمی مربوط به ازدواج کودکان در سال‌های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹ است:
| سال | کل ازدواج | دختران زیر ۱۵ سال | درصد ازدواج کودکان |
| ۱۳۹۲ | 793,815 | 41,139 | 5.2% |
| ۱۳۹۳ | 752,550 | 39,068 | 5.2% |
| ۱۳۹۴ | 700,880 | 35,344 | 5.0% |
| ۱۳۹۵ | 670,485 | 35,519 | 5.3% |
| ۱۳۹۶ | 609,900 | 33,312 | 5.5% |
| ۱۳۹۷ | 552,894 | 30,444 | 5.5% |
| ۱۳۹۸ | 530,225 | 28,191 | 5.3% |
| نیمه اول سال | کل ازدواج | دختران زیر ۱۵ سال | درصد ازدواج کودکان |
| نیمه اول ۱۳۹۷ | 327,597 | 18,344 | 5.6% |
| نیمه اول ۱۳۹۸ | 297,402 | 16,017 | 5.4% |
| نیمه اول ۱۳۹۹ | 288,973 | 16,382 | 5.7% |
| فصل | کل ازدواج | دختران زیر ۱۵ سال | درصد ازدواج کودکان |
| بهار ۱۳۹۷ | 161,635 | 9,024 | 5.6% |
| تابستان ۱۳۹۷ | 165,962 | 9,320 | 5.6% |
| پاییز ۱۳۹۷ | 103,951 | 5,831 | 5.6% |
| زمستان ۱۳۹۷ | 121,346 | 6,270 | 5.2% |
| بهار ۱۳۹۸ | 145,520 | 8,001 | 5.5% |
| تابستان ۱۳۹۸ | 151,882 | 8,016 | 5.3% |
| پاییز ۱۳۹۸ | 114,898 | 6,210 | 5.4% |
| زمستان ۱۳۹۸ | 117,925 | 5,970 | 5.1% |
| بهار ۱۳۹۹ | 127,417 | 7,324 | 5.7% |
| تابستان ۱۳۹۹ | 161,556 | 9,058 | 5.6% |
نگاهی به داده‌های آماری نشان می‌دهد با اینکه آمار کلی ازدواج در ایران در حال کاهش است، اما سهم ازدواج کودکان و نرخ کودک‌همسری رو به افزایش گذاشته است.
پیش از امسال، بالاترین نرخ ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در سال‌های ۹۶ و ۹۷ با نرخ ۵ .۵درصد به ثبت رسیده بود. در آمار فصلی سه سال اخیر هم بالاترین میزان هیچ‌گاهاز ۶ .۵درصد فراتر نرفته بود، اما آنچه در بهار و تابستان ۹۹ در کشاکش بحران کرونا و وخامت وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم ایران گذشت رکوردی تازه در دفتر سیاه کودک‌همسری است.
با این حال وضعیت کودک‌همسری در همه استان‌ها یکسان نیست. در گزارش اخیر مرکز آمار داده‌های تفکیکی استان‌ها ذکر نشده، اما بررسی آمارهای ثبت احوال در سال‌های گذشته نشان می‌دهد نرخ کودک‌همسری در استان‌های شمال غربی و شمال شرقی ایران بالاتر از سایر استان‌ها است.
مقایسه با آمار سال گذشته
در سال ۱۳۹۸ بالاترین نرخ کودک‌همسری مربوط به استان زنجان بود که تقریبا ۵ .۲ برابر نرخ متوسط کشوری محسوب می‌شد؛ در آن سال از هر یکصد ازدواج ثبت شده در این استان در چهارده مورد سن عروس ۱۴ سال یا کمتر بود. بعد از زنجان نیز بیشترین نرخ ازدواج کودکان متعلق به خراسان شمالی (۱۲ درصد) بود و در رده‌های بعدی استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی و خراسان رضوی (هر یک با نرخ بالای ۱۱ درصد) قرار داشتند و بلافاصله پس از آن‌ها استان همدان با رکورد ۱۰ درصد واقع شده بود.
در استان‌های مرکزی نرخ ازدواج زیر ۱۵ سال عمدتا بین ۲ تا ۵ درصد گزارش شده بود. در رده‌های انتهایی جدول نیز نام استان‌های تهران، اصفهان و البرز با نرخ کمتر از ۲ درصد آمده بود و این استان‌ها پایین‌ترین آمار ازدواج زیر ۱۵ سال را در کل کشور ثبت کردند. آماری که اگرچه به نسبت سایر استان‌ها پایین به نظر می‌رسد، اما در مقایسه با بسیاری از کشورهای جهان رقمی بالا در زمینه کودک‌همسری و ازدواج غیرقانونی محسوب می‌شود.
این الگو تقریبا در سال‌های پیش از آن نیز برقرار بوده است. نقشه و جدول زیر نشان می‌دهد وضعیت در مناطق مختلف کشور چگونه است.
| آمار تفکیکی سال ۱۳۹۸ | |||
|
استان |
کل ازدواج | دختران زیر ۱۵ سال | درصد ازدواج کودکان |
| آذربايجان شرقی | 28,419 | 3,158 | 11.1% |
| آذربايجان غربی | 26,435 | 1,276 | 4.8% |
| اردبیل | 10,835 | 1,260 | 11.6% |
| اصفهان | 26,173 | 400 | 1.5% |
| البرز | 13,934 | 249 | 1.8% |
| ايلام | 4,091 | 90 | 2.2% |
| بوشهر | 6,168 | 180 | 2.9% |
| تهران | 68,592 | 950 | 1.4% |
| چهارمحال و بختیاری | 6,825 | 186 | 2.7% |
| خراسان جنوبی | 5,990 | 360 | 6.0% |
| خراسان رضوی | 47,379 | 5,237 | 11.1% |
| خراسان شمالی | 7,864 | 939 | 11.9% |
| خوزستان | 37,594 | 2,119 | 5.6% |
| زنجان | 8,030 | 1,095 | 13.6% |
| سمنان | 3,392 | 69 | 2.0% |
| سیستان و بلوچستان | 23,883 | 1,950 | 8.2% |
| فارس | 29,826 | 1,037 | 3.5% |
| قزوین | 7,734 | 590 | 7.6% |
| قم | 7,184 | 322 | 4.5% |
| کردستان | 13,901 | 351 | 2.5% |
| کرمان | 21,169 | 1,058 | 5.0% |
| کرمانشاه | 15,682 | 474 | 3.0% |
| کهگیلویه و بویراحمد | 5,610 | 143 | 2.5% |
| گلستان | 14,335 | 769 | 5.4% |
| گیلان | 16,670 | 376 | 2.3% |
| لرستان | 13,934 | 811 | 5.8% |
| مازندران | 19,849 | 531 | 2.7% |
| مرکزی | 7,937 | 293 | 3.7% |
| هرمزگان | 11,524 | 430 | 3.7% |
| همدان | 12,908 | 1,276 | 9.9% |
| یزد | 6,358 | 212 | 3.3% |
توزیع جغرافیایی کودک‌همسری
با اینکه برخی مطالعات نشان می‌دهد عوامل اقتصادی در دامن زدن به کودک‌همسری موثر است، اما همان طور که در نقشه و جدول فوق دیده می‌شود، نرخ کودک‌همسری در مناطق فقیرتر ایران لزوما بیشتر از استان‌های برخوردار نیست. به عنوان مثال خراسان رضوی یا آذربایجان شرقی جزو استان‌های ثروتمند به حساب می‌آیند، اما همواره جزو مناطقی هستند که بالاترین نسبت ازدواج کودکان را دارند. در عوض آمار ازدواج زیر ۱۵ سال در استان‌های کمتر برخوردار غربی و جنوبی به رغم مشکلات شدید اقتصادی نسبتا پایین است
