آذربایجان شرقی و غربی در میان ٧ استان با بیشترین آمار ازدواج زودهنگام کودکان
مشاهدات پژوهشگران روستاهایی مانند گیلک‌آباد از استان آذربایجان شرقی، نشان داده که دختران در سن یک یا دوسالگی نامزد شده و تقریبا هیچ بچه مجردی بالای سن پنج‌سال در روستا وجود نداشته است. و در واقع جنین در رحم مادرش نامزد می‌شود.
گزارش اویان نیوز به نقل از شهروند، در سال‌های گذشته کم نبوده‌اند کسانی که درباره ازدواج زودهنگام دختران و پسران ایرانی هشدار داده و گفته‌اند که در بعضی استان‌ها این موضوع به مرز هشدار رسیده است. حالا اما «کامیل احمدی»، مردم‌شناس و محقق، برای نخستین‌بار پژوهشی را در ٧ استان ایران انجام داده که بیشترین تعداد ازدواج‌های زودهنگام در آنها اتفاق می‌افتد؛ این پژوهش که براساس گفت‌وگو و پرکردن پرسشنامه ازسوی ۵٠٠ دختر و پسری که زیر سن قانونی ازدواج کرده‌اند، انجام شده، نشان می‌دهد که به ترتیب، خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی، خوزستان، سیستان‌وبلوچستان، آذربایجان‌غربی، اصفهان و هرمزگان استان‌هایی‌اند که بیشترین ازدواج‌های زودهنگام در آنها اتفاق می‌افتد.
«کامیل احمدی»، پژوهشگر این تحقیق، در نشست تخصصی «طنین سکوت: پژوهشی جامع در باب ازدواج زودهنگام کودکان در ایران» که به این مناسبت برگزار شد، گفت: «عواملی چون قدرت، سنن، هنجارهای اجتماعی و کم‌سوادی دخیل هستند که باید با بررسی هریک از آنها اقداماتی را درنظر گرفت تا ازدواج کودکان در ایران کاهش پیدا کند.»
به گفته او، «قبل از انقلاب اسلامی براساس قانون مدنی مصوب در‌سال ١٣۵٣ سن بلوغ و حداقل سن ازدواج برای دختران و پسران ١٨سال درنظر گرفته شده بود. تاکنون نیز آمارهایی از ازدواج کودکان در ایران منتشر شده که براساس سرشماری سال ١٣٩٣ میزان ازدواج دختران در سن ١۵ تا ١٩سالگی بسیار زیاد بوده است. ازسوی دیگر در‌سال ٩٠، در سن بین ١٠ تا ١۴سال نیز، ۴٨هزارو۵۶٧ نفر ازدواج زودهنگام داشته‌اند و حتی تا قبل از ١۵سالگی دارای یک فرزند بوده‌اند. ازسوی دیگر به‌طور کلی، در‌سال ٩٠، ٣٧٠هزار ازدواج زیر سن قانونی اتفاق افتاده است.»
این پژوهشگر، راهکارهای جلوگیری از ازدواج کودکان در ایران را اینطور دانست: «غیرقانونی کردن و جرم‌انگاری ازدواج کودکان، سیاست‌های مساوات جنسیتی برای تضمین حمایت از قربانیان، تعیین سن قانونی ازدواج، ضمانت وجود سیاست‌های اجرایی مناسب برای جلوگیری از ازدواج کودکان و درگیر کردن شخصیت‌های مذهبی برای تغییر در پارادایم مذهبی می‌تواند از عواملی باشد که به جلوگیری یا کاهش ازدواج کودکان در ایران منتهی شود.»
نتایج پژوهش
نتایج «پژوهشی جامع درباب ازدواج زودهنگام کودکان در ایران» نشان می‌دهد که ارتباط پیچیده‌ای میان ازدواج زودهنگام کودکان و اعمال ناقص‌سازی اندام تناسلی زنان وجود دارد. در این تحقیق آمده که یافته‌های پژوهش‌های قبلی درباره رواج ختنه زنان در ایران حاکی از همبستگی بین رواج این پدیده در چهار استان ایران دارد که درمطالعه اخیر بر برخی از این استان‌ها تمرکز شده است.
این مطالعه در هفت استان که بیشترین فراوانی ازدواج زودهنگام در آنها گزارش شده است، انجام شد؛ خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی، خوزستان، سیستان‌وبلوچستان، آذربایجان غربی، هرمزگان و اصفهان. از این میان در دو استان هرمزگان و آذربایجان‌غربی درصدهای نسبتا بالایی از وقوع ختنه زنان نیز وجود دارد. این پژوهش نشان می‌دهد که چند همسری معمولا بیشتر درمیان زنان ٢٠درصد فقیرجامعه رخ می‌دهد تا زنان ٢٠درصد طبقه بالای جامعه و کم‌سوادی به شدت با عمل چند همسری، همبستگی دارد.
درکنار چند همسری اما پدیده کودک همسری هم قرار می‌گیرد؛ پدیده‌ای که یک مسأله جهانی است و می‌تواند در هر گوشه دنیا، از خاورمیانه گرفته تا آمریکای لاتین، آسیای جنوبی و اروپا اتفاق بیافتد. تحقیقات نشان می‌دهند که این موضوع نه‌تنها در بسیاری از مناطق دنیا رخ می‌دهد، بلکه افرادی که خودشان کودک همسر می‌شوند، با روی گشاده و رضایت قلبی ازدواج می‌کنند، چراکه چنین رسم‌هایی از نظر اجتماعی پذیرفته شده‌اند.
براساس گزارشی از سازمان «دختر، نه عروس» اگر روند ازدواج کودکان کاهش نیابد، آمار جهانی ازدواج کودکان به ١,٢میلیارد مورد در‌سال ١۴٢٩ می‌رسد. براساس گزارش صندوق جمعیت سازمان ملل درکشورهای درحال توسعه، از هر سه دختر، یک نفر در نوجوانی ازدواج می‌کند که معادل ٣۴درصد از جمعیت این گروه سنی هستند.
با درنظر داشتن این روند، تخمین زده شده که تا سال ١٣٩٩، ١۴٠میلیون دختر در زیر سن ١٨سال و ١۵میلیون نفر از آنها زیر ١۵سال درجهان ازدواج خواهند کرد. هرساله ١۴میلیون و هر روزه هم ٣٩هزار دختر ازدواج می‌کنند. درکشورهای درحال توسعه از هر ٩ دختر، یک نفر قبل از رسیدن به سن ١۵سالگی متأهل می‌شود.
ازسوی دیگر نتایج این پژوهش و پژوهش‌های قبلی نشان می‌دهد که سالانه ٧,٣میلیون دختر زیر ١٨سال فرزندی به دنیا می‌آورند و از میان آنها، ٢میلیون نفر زیر ١۴سال سن دارند. از نظر آماری مرگ‌ومیر مادران درحین زایمان درمیان زنانی که زیر ٢٠سالگی زایمان کرده‌اند، ۵٠درصد بالاتر است. هرساله ٧٠هزار نفر از این نوزادان اندکی پس از تولد می‌میرند و ٣.٢میلیون کودک، مجبور به سقط جنین می‌شوند.
پس از انقلاب اسلامی در ایران، در بسیاری از قوانین مربوط به ازدواج تجدیدنظرهایی به عمل آمد. حالا اما سال‌ها بعد از تصویب این قوانین، غیر از موضوع ازدواج زودهنگام، طلاق میان کودکان زیر ١٨سالی هم که با هم ازدواج می‌کنند، مسأله‌ساز شده است. نتایج پژوهش «کامیل احمدی» نشان می‌دهد که نرخ طلاق هم در ایران در گروه سنی ١٠ تا ١٨سال به طرز قابل توجهی بالاست، به‌طوری که براساس آخرین داده‌های جمعیت‌شناسی، ٢١,١۴٩ دختر و پسر زیر ١٨سال در‌سال ٩٣ طلاق گرفته‌اند.
تعداد کلی ازدواج‌های زودهنگام کودکان به طرز تعجب‌برانگیزی در واقعیت بالاتر است، چراکه بسیاری از این ازدواج‌ها در روستاهای کوچک و مناطق روستانشین به‌طور رسمی ثبت نمی‌شوند. نتایج پژوهش اخیر دراین‌باره نشان می‌دهد که حداقل ۴٨هزارو۵٨٠ دختر در سنین ١٠ تا ١۴سالگی در‌سال ٩٠ ازدواج کرده‌اند و ۴٨هزارو۵۶٧ نفر از آنها قبل از رسیدن به سن ١۵سالگی، حداقل یک فرزند داشته‌اند.
آذربایجان شرقی جنین در رحم مادرش نامزد می‌شود
مشاهدات پژوهشگران این تحقیق در روستاهایی مانند گیلک‌آباد، نشان داده که دختران در سن یک یا دوسالگی نامزد شده و تقریبا هیچ بچه مجردی بالای سن پنج‌سال در روستا وجود نداشته است. در مصاحبه‌های محلی که در آن بومی‌ها، هنجارها و مناسک خود را بیان می‌کردند، رواج ازدواج زودهنگام در این روستا مورد تأکید قرار می‌گرفت. در گیلک‌آباد یک نوزاد ۶ماهه نامزد می‌شد. به نقل از یک سخنگوی مرد درحین مصاحبه، جنین در رحم مادرش با شخص دیگری نامزد می‌شود.
٧٠,٨درصد از پاسخگویان در زمان انجام پژوهش ازدواج کرده بودند و کمتر از ٢٠درصد (١٨.٨درصد) درمراسم ازدواج خود حضور نداشتند. در ٧۵درصد از موارد یک نامزدی رسمی توسط خانواده‌شان تدارک دیده شده بود. مجموع ١٨.۶درصد از پاسخگویان مجرد بوده و درمیان متأهلان ٧٠.٨درصد از ازدواج‌ها به محض ازدواج در مدارک شناسایی‌شان ثبت شده بود.
٢٧درصد قربانیان ازدواج زودهنگام محصل هستند
دخترانی که در خردسالی ازدواج می‌کنند، بیشتر احتمال می‌رود در سنین پایین هم طلاق بگیرند. تحقیقات نشان داده است که ٢٧درصد قربانیان ازدواج زودهنگام، هنوز درحال تحصیل هستند و در ۴۵درصد، ازدواج دلیل عمده ترک مدرسه بود تا این افراد بتوانند کار خانه‌داری و وظایف بچه‌داری را انجام دهند. بیشتر پاسخگویان فقط تحصیلات ابتدایی داشتند و تنها ١٠درصد از آنها این شانس را داشتند که تحصیلاتشان را تا کلاس دوازدهم، ادامه دهند. در ۵٧,١درصد از موارد، زن قبل از ازدواج به مدرسه می‌رفته و در ٧۴.١درصد از موارد به زن قول ادامه تحصیل بعد از ازدواج داده شده بود، اتفاقی که در واقعیت تحقق پیدا نکرد.
در نتیجه ازدواج کودکان، سلامت جنسی و باروری دختر خردسال بیش از هرچیزی، تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. جسم دختربچه‌ها از نظر فیزیکی شرایط مناسبی برای زایمان ندارد و دختر به اندازه کافی بالغ نبوده و در نتیجه هم سلامت مادر و هم سلامت فرزند به خطر می‌افتد. ازدواج کودکان نه‌تنها سلامت مادر، بلکه سلامت نسل بعد را هم به خطر می‌اندازد. این مطالعه نشان داده است که ٩٧درصد از زنان که یک‌بار زایمان کرده بودند، ازسوی خانواده خودشان و مادرانشان مراقبت‌های بعد از زایمان را داشتند. ۴۵درصد پاسخگویان هیچ مشکلی را درحین زایمان مطرح نکردند و ٢٧درصد اعلام کردند که زایمان دردناک و خونریزی شدیدی داشتند.
دخترانی که در این پژوهش با آنها مصاحبه شده و قبل از ١۵سالگی زایمان کرده بودند تا حدود ٨٨درصد ریسک دچارشدن به زخم پارگی زایمان را داشتند که آنها را درمقابل عفونت‌ها آسیب‌پذیر می‌کرد. درد و عفونتی که درتمام طول زندگی همراه آنها خواهد بود. بررسی‌ها نشان داد که میزان آگاهی زنان درباره زخم پارگی زایمان پایین بود، حتی وقتی با استفاده از اصطلاحات محلی، توضیحات بیشتری دراختیار آنها قرار گرفت، بیشتر زنان حتی کسانی که بیش از ١۵ بخیه را درحین زایمان داشتند، نمی‌دانستند که زخم پارگی زایمان را تجربه کرده‌اند.
این مطالعه نشان داد که ۴٢درصد از پاسخگویان مرد هنگام تولد فرزندشان ١٧سال سن داشتند. در زمان مطالعه آنها، صاحب دوفرزند بودند. در مناطقی که ازدواج زودهنگام کودکان رایج بود، والدین تصمیم‌های مربوط به ازدواج را به جای فرزندانشان می‌گرفتند. تقریبا ٧۶,٢درصد از افراد متأهل در زمان ازدواج از شکل‌گیری، ازدواج خودشان باخبر بودند، ولی ٢٣درصد از افراد هیچ اطلاعی از این‌که با چه کسی ازدواج می‌کنند، نداشتند. ۵٢.۴درصد از تصمیم‌های ازدواج توسط والدین یا سایر اعضای خانواده به غیر از خود فرد گفته شده بود. در زمانی که مراسم ازدواج ترتیب داده شده بود، ۴٢.٩درصد از افراد تمایل به ازدواج نداشتند.
بررسی‌ها در این پژوهش نشان داده که اطلاعات زنان درباره سلامت جنسی و باروری و همچنین اعتماد‌به‌نفس‌شان نسبت به بدن و میل جنسی‌شان، ناچیز بود. آموزش جنسی هم در مدارس وجود نداشت و بسیار ناچیز بود و با حداقل کیفیت ارایه می‌شد. به‌طورکلی ۶٠درصد پاسخگویان عقیده داشتند که ازدواج زودهنگام کودکان باید متوقف شود و ٣٢,۵درصد عقیده داشتند که این موضوع بستگی به ویژگی بدنی و عقیده شخص دارد. هیچ‌کدام از پاسخگویان اطلاعی از سن قانونی ازدواج نداشتند. زمان پاسخگویی به این سوالات، آنها تصور می‌کردند سن قانونی ازدواج ١٨سال به بالاست. بیشتر آنها معتقدند سن ١۵سالگی برای ازدواج دختران و ٢٠سالگی برای ازدواج پسران زود است و بر این باور بودند سن مناسب برای ازدواج برای فرزندانشان ٢٠سالگی است.
٢١,٢درصد از زنان متأهل بیان کردند که مجبور به رابطه جنسی با شوهرانشان بودند و تعداد کمی از آنها توانایی این را داشتند که با شوهرشان در مورد نداشتن تمایل به برقراری رابطه جنسی صحبت کنند، چراکه فکر می‌کردند آمیزش جنسی به‌طور اجتناب‌ناپذیری بخشی از وظایف زناشویی آنهاست. رایج‌ترین واکنش به این آمیزش اجباری، ناراحتی با ۴٢.٩درصد، نفرت با ٢٨.۶درصد و خشم ٢٨.۶درصد بود.
خراسان رضوی؛ استانی با بیشترین تعداد ازدواج‌های زودهنگام
در این پژوهش، استان‌ها با تحلیل داده‌های جمعیت‌شناسی موجود درباره آمارهای ازدواج در یک‌دهه اخیر انتخاب شدند، فهرست به کار گرفته شده در این مطالعه با انتخاب استان‌هایی صورت گرفته که بالاترین آمار کودک همسری را داشته‌اند و درطول این ١٠سال، بیشتر از بقیه استان‌ها تکرار شده‌اند. این هفت استان عبارت‌اند از: خراسان‌رضوی، آذربایجان‌شرقی، خوزستان، سیستان‌وبلوچستان، آذربایجان‌غربی، هرمزگان و اصفهان.
استان خراسان‌رضوی، نخستین رتبه را در ازدواج زودهنگام در میان پسران در سنین ١٠ تا ١۴سال و درمیان دختران در سنین ١۵ تا ١٩سال را به خود اختصاص داده است. این پژوهش نشان می‌دهد که یک عامل تأثیرگذار دیگر در ازدواج زودهنگام در این منطقه، مالکیت آب است.
در استان خراسان‌رضوی با اقلیم خشکش، کم‌آبی مانع رشد کشاورزی است. دسترسی به زمین‌هایی که دارای قنات‌های آبی هستند، یک امتیاز ویژه به شمار می‌رود. این امتیاز زیست‌محیطی نقش مهمی در شکل دادن هنجارهای اجتماعی ایفا می‌کند. مثلا در منطقه خیرآباد، جایی که بیشتر افراد مالک قنات‌ها هستند، ازدواج زودهنگام درمیان خانواده‌ها رایج است تا به این وسیله، سلسه مراتبی را که از قبل موجود است، حفظ شوند، مصاحبه با ساکنان این منطقه نشان داد که مهریه ممکن است براساس سن عروس متفاوت باشد، به این معنا که هرچقدر عروس جوان‌تر باشد، مهریه بالاتر است.
اویان نیوز
