معزز ایلمییه ایتیل؛ یکی از سومرشناسان ترکیه در ۱۱۰ سالگی درگذشت

همین دیروز و با خواندن خبر درگذشت معزز ایلمییه چیغ با او آشنا شدم. آثار او را نخوانده‌ام و تنها مقالاتی درباره آثار او خواندم و حالا می‌خواهم بخشی از زکات دیروزم را بپردازم. پدر و مادر معزز از تاتارهای کریمه بودند که در ناآرامی‌های سالهای آخر دوره تزار به عثمانی مهاجرت کرده‌اند. چند هفته از آغاز جنگ جهانی اول نگذشته بود که معزز به دنیا آمد و پنج ساله بود که یونان ازمیر را اشغال کرد و خانواده او دوباره مهاجرت کرد.

توران ایتیل برادر معزز برای تحصیل در رشته جراحی مغز راهی آمریکا شد و معزز زمانی دانشجوی رشته باستانشناسی در ترکیه شد که اساتید یهودی دانشگاههای آلمان، توسط نازیها اخراج شده و برخی از آنها راهی ترکیه شده بودند و معزز فرصت آن را یافت که دانشجوی اساتیدی مانند هانس گوستاو گوتربوک و بننو لاندسبرگر شود و این اساتید یهودی آلمانی که از دست نازیها به سایر کشورها گریخته بودند، پایه‌گذار تاریخ باستان در اکثر کشورهای خاورمیانه شدند.

معزز ایتیل که بعد از ازدواج با کمال چیغ بیشتر با نام معزز ایلمییه چیغ شناخته شد، از ۲۶ سالگی کارمند موزه باستانشناسی استانبول و موزه آثار شرق عتیق شد و ده سال بر روی تابلوهای خط میخی کار کرده و از سه هزار تابلوی خط میخی کپی برداری کرده و آنها را بصورت کاتالوگ منتشر کرد و همین باعث شهرت آن موزه به عنوان مرکزی برای آموختن زبانهای کهن خاورمیانه شد.

او سی سال در نقش یک موزه‌دار فعالیت کرده و در کنگره‌هایی مانند مونیخ، هایدلبرگ، رم و لندن شرکت کرد. ولی او بعد از بازنشستگی دست به قلم شده و کتاب «تاریخ از سومر آغاز می‌شود» اثر پروفسور کرامر را ترجمه کرد. استقبال خوبی که از این کتاب شد، مشوق معزز برای نوشتن سیزده جلد کتاب در زمینه سومرشناسی و تاریخ باستان گردید که به خاطر آنها، عضویت افتخاری انستیتوی باستانشناسی آلمان و دکترای افتخاری دانشگاه استانبول در زمینه سومرشناسی و خط میخی را کسب کرد.

از دیگر کتابهای معزز ایلمییه چیغ می‌توان به کتابهایی مانند «طوفان در سومریان و ترکان در طوفان»، «ابراهیم نبی بر اساس مکتوبات سومری و مکشوفات باستانی»، «عشق اینانا؛ ازدواج مقدس و ایمان در سومر» و «گیلگمیش؛ اولین پادشاه قهرمان در تاریخ» اشاره کرد.

Ibrahim Savalan