کودکیام با ترس از خونی شدن شلوارم گذشت’
در افغانستان به علت سنتی بودن جامعه و رواج نوعی شرم که ریشه در نگاه مردسالارانه و دستکم گرفتن جایگاه زن در اجتماع دارد، اغلب دختران پیش از مواجه شدن با پریود (عادت ماهانه، قاعدگی) درباره آن چیزی نمیدانند و در اولین تجربه از مشاهده خون در دامن شان، به هراس میافتند.
خود من که قبلا هم لکههای مشابهی را در آشپزخانه وقتی چاقو دستم را بریده بود دیده بودم. روزعید قربان وقتی گوسفندی را ذبح کردند و تا چند روز دیگر فضای حیاط بوی خون میداد، لکههای خون را دیده بودم. یا وقتی که انفجاری برای روزها جاده محلهمان را آغشته به خون ساخته بود، اما میخواهم اعتراف کنم هیچ یک بیشتر از این منظره مرا نترسانده بود. من از آن چند قطره خون بیخطر میترسیدم. قطرات خون روی لباس زیرم.
در افغانستان سانسور جسم زن باعث شده دختران از تنانگی و طبیعیترین موارد مرتبط با تن خود، ناآگاه بمانند این است که آنان با پریود به خوبی کنار نمیآیند.
تجربه خونین
دختران افغانستانی اغلب اوقات از لابلای حرفهای دختران جوان و زنان خانواده است که تصویری از پریود در ذهنشان مجسم میشود. دوره قاعدگی زنان در اصطلاح رایج “مریضی ماهوار” نامیده میشود.
عادله ۲۳ ساله و دانشجو است. او برای اولین بار از گفتگوی مادرش با زنان دیگر خانواده به صورت مخفیانه و غیر مستقیم چیزهایی در مورد پریود شنیده است.
میگوید: “۱۰ سال پیش برای اولین بار پریود شدم. این اتفاق مرا به شدت شوکه ساخته بود. مادرم هیچگاه واضح و مستقیم در این مورد با من حرف نزده بود. اولین تجربه پریود برای من از خشنترین و نامطلوبترین اتفاقات زندگیام بود.”
عادله میگوید هنوز متاثر از استرس و اضطراب آن دوره است: “این اتفاق تمام حالات روانی مرا دگرگون ساخت و روی روان من تاثیر منفی زیادی به جا گذاشت. اگر خانوادهها در کنار دخترانشان باشند و به آنان از قبل در این مورد بگویند ممکن تحمل این دوره آسانتر شود.”
عادله تا هشت سال بعد از اولین پریود، در این باره با مادرش حرفی نزده است. در سالهای اول در روزهای رمضان با وجود پریود، نقش روزه دار بودن را بازی میکرده.
او میگوید: “من در یک خانواده ۵ نفری زندگی میکردم و با آنکه مردی درخانهمان نبود، میشرمیدم و با وجودی که عادت ماهوار میبودم نماز میخواندم و روزه میگرفتم. یعنی نقش روزهدار بودن و نماز خواندن را بازی میکردم.”
با یادآوری سالهای اول قاعدگیاش، صفحه خاطرات ناخوشی در ذهن عادله ورق میخورد.
او میگوید: “خاطرات آن دوره واقعا برایم زجر دهنده است. گاهی که با دوستانم حرف میزنم، میگویم ما باید برای نسلهای بعدی، حداقل خواهرهای کوچکترمان این موارد را با جزئیات بفهمانیم و لوازم مورد نیازشان را آماده کنیم تا با آسودگی با این موضوع برخورد کنند.”
اکنون اما او به راحتی در مورد پریود با دوستانش حرف میزند و به آسانی نوار بهداشتی میخرد.
“بعدها در مورد پریود از طریق اینترنت مطالعه کردم. اینکه برای منظم ساختن عادت ماهوار و کم کردن درد ناشی از عادت ماهوار چه کار باید بکنم را هم بلد شدم.”
در همین حال یک بررسی یونیسف هم نشان میدهد که نیمی از دختران افغان در مورد قاعدگی یا پریود آگاهی ندارند و ۳۸ درصد دیگر به دلیل شروع همین عادت از رفتن به مدرسه سر باز زدهاند.
“در مورد پریود به برادرم توضیح دادم”
“۱۳ ساله بودم که برای اولین بار پریود شدم. آن موقع هیچ چیزی در مورد پریود نمیدانستم. نه جایی در موردش شنیده بودم و نه مادرم در این مورد برایم چیزی گفته بود. وحشتزده شده بودم و گریه میکردم. باری شنیده بودم یکی از زنان اقواممان که حمل هم داشت به دلیل خونریزی جان داده بود. من هم با دیدن خون روی لباسم فکر کردم به زودی خواهم مرد.”
این ها را یلدا میگوید. او ۲۱ سال دارد و دانشجوی سال سوم جامعه شناسی است.
موهای فرش را جمع و جور میکند و ادامه میدهد: “طفل بودم و مصروف بازیهای کودکانه و از آنجایی که خیلی درسخوان بودم بیشتر حواسم طرف مدرسه و درس بود. هیچ وقت قاطیِ حرفهای بزرگترها نشده بودم تا حد اقل غیر مستقیم چیزی در این مورد بدانم. روزی که پریود شدم با گریه و ترس به مادرم گفتم. مادرم مرا بوسید و گفت حالا دیگر بزرگ شدهای و برایم در مورد پریود توضیح داد.”
به گفته یلدا، هرچند مادرش مهربان و دارای افکار روشن بوده اما هیچ وقت با او در باره پریود حرف نزده است. یلدا اما به برادر کوچکتر از خودش در مورد پریود توضیح داده است.
او در ادامه گفت:” خانواده ما با وجود آنکه تقریبا سنتی است اما من در مورد پریود در خانه راحت حرف میزنم. حتی یک بار برادر کوچکم که در مورد پریود جایی شنیده بود و کنجکاو شده بود از من در این مورد پرسید، من هم کامل در مورد پریود برایش توضیح دادم.”
“کودکیام به ترس از خونی شدن شلوارم گذشت”
فریبا (اسم مستعار) ۲۰ ساله و دانشجو است. از گفتههایش چنین برمیآید که نظم دنیای کودکانه او سالها قبل به دلیل اطلاعات ناکافی و نامناسب، از سوی خانوادهاش به هم ریخته است.
او میگوید: “۱۱ ساله بودم و برای عمههایم همیشه از دواخانه پد بهداشتی میآوردم. عمههایم بین خود در مورد پریود آزادانه حرف میزدند. بالاخره کنجکاوی من هم برانگیخته شد و در این مورد از آنان پرسیدم. تمام آنچه شنیدم جوابهای غیر منطقی و نامناسب برای یک کودک بود. عمهام برایم گفت پریود خونریزی است و ممکن است خون از پشت شلوارت بزند بیرون. این مسئله برای من به یک ترس و دغدغه ذهنی بزرگ تبدیل شده بود. بعدها هم که پریود شدم از خودم بدم میآمد. به حدی وضعیت روحیام بد شده بود که سرحدم به دکتر اعصاب کشیده بود. همه اینها بابت عدم آگاهی درست من از پریود بود.”
مشکلات روانی ناشی از عدم آگاهی از پریود
زهره ولید، روانشناس، در این مورد میگوید: “عبور از دوره طفولیت و پا گذاشتن به دوره بلوغ حساسیتهایی به همراه دارد. اگر این مرحله به خوبی سپری نشود، میتواند تاثیرات بدی را روی دیگر مسائل و دورههای زندگی به جای بگذارد.”
به گفته خانم ولید، دختران در مرحله بلوغ نیاز به آزادی برای مطرح کردن خود در جامعه دارند. اما شرم پنداشته شدن پریود در جامعه سنتی میتواند باعث ایجاد استرس در آنان شود. استرسی که میتواند زمینهساز مشکلات روانی بزرگتر در ادامه زندگی باشد.
به اساس گزارشها در هر لحظه همزمان بیش از ۸۰۰ میلیون زن در جهان پریود یا عادت ماهوار دارند.
ژاپن، تایوان، اندونزی، کره جنوبی، زامبیا و هند از جمله کشورهایی هستند که قانون مرخصی دوران قاعدگی را تصویب کردهاند.
اما دختران در افغانستان همچنان که در انزوا با سندرم قبل از قاعدگی دست و پنجه نرم میکنند، در جریان عادت ماهانه ناپاک پنداشته میشوند، به مکانهای مقدس نمیروند و به چیزهای مقدس دست نمیزنند.
حتی در بعضی نقاط افغانستان باورهای اشتباهی رواج یافته مبنی بر این که اگر دختران در زمان قاعدگی از نوار بهداشتی استفاده کنند نازا خواهند شد.
راهنمای بهداشت قاعدگی برای دختران دانشآموز
وزارت معارف/آموزش و پرورش افغانستان، با همکاری وزارت صحت عامه/بهداشت و صندوق کودکان سازمان ملل ( یونیسف) قرار است برای نخستین بار راهنمای بهداشت فردی دختران در دوران قاعدگی را منتشر کند.
به گفته عادله خدر، مسئول عمومی یونیسف در افغانستان، این راهنما به دختران کمک خواهد کرد تا شروع قاعدگی باعث نشود آنها دیگر مکتب نروند.
گفتگوی من و عادله در مورد قصههای او از پریود تمام شد. او قبل از صحبت با من دوست داشت اسمش مستعار نشر شود اما وقتی به قصد ترک مکان مصاحبه بلند شد، گفت: “با نشر اسم و تصویرم مشکلی ندارم. چیزی برای قایم کردن وجود ندارد.”