آیا ممنوعیت اپیلاسیون و خدمات زیبایی نقض حقوق زنان است؟ سئویل سلیمانی
ممنوعیت اپیلاسیون در مشهد؛ ستاد امر به معروف از چه می‌ترسد؟
رسانه‌های ایران از ابلاغیه‌ای خبر داده‌اند که مطابق آن، به آرایشگران زن در مشهد دستور داده، از پوشیدن لباس‌های «نامتعارف» در آرایشگاه‌ها و انجام خدماتی مانند تتوی «نقاط محرمه»، «اپیلاسیون محرمه» و کاشت ناخن منع شده‌اند. سایت دیدبان ایران به نقل از یک منبع مطلع، در گزارشی نوشته که این ابلاغیه به دستور «ستاد امر به معروف و نهی از منکر» و به این علت که اپیلاسیون نقاط محرمه «گناه کبیره» است، صادر شده است.
همزمان اخباری نیز از بازداشت و برخورد با برخی از آرایشگران زن که به‌رغم این ابلاغیه، به خدماتی که ممنوع شده ادامه داده‌اند، منتشر شده است. البته موضوع به همین‌جا هم ختم نمی‌شود. برخی منابع می‌گویند که این ممنوعیت فقط مختص مشهد نیست و در استان‌ها و شهرهای دیگر نیز ابلاغیه‌های این‌چنینی صادر شده است.
چرا ستاد امر به معروف و نهی از منکر با اپیلاسیون زنان مخالف است و از چه چیز می‌ترسد؟ «ایران‌وایر» برای پاسخ به این سوال با «سویل سلیمانی»، فعال زنان و پژوهشگر فمینیست ساکن آمریکا و یک شهروند ساکن مشهد در ایران، گفت‌وگو کرده است.
***
ماجرای ممنوعیت اپیلاسیون و کاشت ناخن در مشهد چیست؟
بر اساس گزارشی که سایت دیدبان ایران روز یکشنبه ۱۸ اردیبهشت‌ماه منتشر کرده، اتحادیه آرایشگران مشهد به دستور ستاد امر به معروف و نهی از منکر استان خراسان، اپیلاسیون «محرمه»، تتوی «نقاط محرمه»، کاشت ناخن و مژه، برگزاری کارگاه آموزشی، پوشش «نامتعارف» در محل کار، پخش موسیقی «غیرمجاز»، پیرسینگ، بوتاکس، تزریق ژل و مجموعه‌ای از خدمات دیگر را در آرایشگاه‌های زنانه ممنوع کرده است.
در همین‌باره، یک منبع مطلع به این وب‌سایت گفته است: «درست است که اپیلاسیون نقاط محرمه توسط خانم انجام می‌شود؛ اما باز هم جزو گناهان کبیره بوده و درست نیست که خانم‌ها اپیلاسیون کنند!»
دیدبان ایران همچنین، به خبر ممنوعیت کاشت ناخن و مژه در سال ۱۳۹۶ در مشهد توسط رییس اتحادیه زنان آرایشگر در همان زمان نیز اشاره کرده است. علاوه بر این، در سال ۱۳۹۴ نیز، ممنوعیت تبلیغات اپیلاسیون در آرایشگاه‌های زنانه قزوین خبرساز شده بود. همان زمان رسانه‌ها اعلام کرده بودند که برخی نیروهای بسیجی استان قزوین و نزدیک به حکومت در نامه‌ای سرگشاده، از گسترش خدمات اپیلاسیون در قزوین و استقبال از آن اعلام نگرانی کرده بودند.
آن‌ها در آن نامه که خطاب به معاون سیاسی امنیتی استاندار قزوین نوشته شده بود، آرایشگر‌های زن را «پیاده‌نظام کارگردانان برخی از برنامه‌های ماهواره‌ای» خوانده و گفته بودند که این آرایشگرها که خدمات اپیلاسیون «تمام بدن» ارائه می‌کنند، به «جبهه فرهنگی دشمن جهت ضربه زدن به عفت و حیا و پوشش زنان»، خدمت می‌کنند. پس از انتشار این نامه بود که دادستان قزوین اعلام کرد، تبلیغات اپیلاسیون در این شهر ممنوع است.
اما بنا به گفته سایت دیدبان ایران، این‌بار حتی نیازی به نامه سرگشاده هم نبوده و خود ستاد امر به معروف و نهی از منکر مشهد، که ریاست آن را برعهده «احمد علم‌الهدی»، امام جمعه و نماینده «علی خامنه‌ای» در مشهد و پدرهمسر «ابراهیم رئیسی»، رییس‌جمهور است، دست به‌کار شده است.
«نسیم»، شهروند ساکن مشهد در مجموعه پیام‌های صوتی که از طریق اینستاگرام برای ایران‌وایر فرستاده، به «نامحسوس» بودن این ممنوعیت اشاره کرده و می‌گوید: «من آخرین بار چند ماه پیش رفتم اپیلاسیون و واقعا خبر ندارم که الان اوضاع چطور است!»
با این وجود این شهروند با اشاره به این‌که چند وقتی است از تراکت‌های تبلیغ اپیلاسیون در محله‌ای که او زندگی می‌کند، خبری نیست، می‌گوید: «خانه ما در محدوده وکیل‌آباد است. همیشه وقتی پیاده از تقاطع‌های اصلی رد می‌شدیم، کسی بود که تراکت اپیلاسیون دستت بدهد. اما الان مدتی است که چنین چیزی ندیده‌ام.»
او با تاکید بر این که هیچ وقت به این موضوع دقت نکرده است، می‌افزاید: «خیلی نامحسوس بود و حالا که خبرش منتشر شده، می‌فهمم که برای چه دیگر آرایشگرها تبلیغ نمی‌کنند.»
این شهروند که از زمان تولد ساکن مشهد بوده، با تاکید بر شکاف شدید فرهنگی و مذهبی در شهر مشهد نیز می‌گوید: «اصولا چهره و ظاهر ما زنانی که در محله‌های سکولار مشهد زندگی می‌کنیم، با زنان مشهدی محله‌های مذهبی خیلی متفاوت است. ما با ظاهری که داریم معمولا نمی‌توانیم در محله‌های سنتی و نزدیک به حرم، مثل فلکه آب، رفت‌وآمد کنیم. میزان مزاحمت امربه‌معروف‌کننده‌ها آن‌قدر زیاد است که بعضی اصلا ترجیح می‌دهند، گذرشان هم به آن‌جا نیفتد.»
آیا ممنوعیت اپیلاسیون و خدمات زیبایی نقض حقوق زنان است؟
«سویل سلیمانی»، جامعه‌شناس و پژوهشگر فمینیست معتقد است که ممنوعیت‌هایی از این دست چون با هدف «زن‌زدایی» از چهره جامعه دنبال می‌شوند، چیزی فراتر از نقض حقوق زنان است. او بر این باور است که صحبت از حق بر بدن و حریم خصوصی زنان، در حکومت‌های شبیه ایران، «طنز تلخی» بیش نیست و هر جا حرفی از حریم خصوصی زده شده، در واقع حریم خصوصی خانواده و مردان خانواده مدنظر مقامات بوده است.
سلیمانی در توضیح این موضوع به ایران‌وایر می‌گوید: «اگرچه به نظر من بحث حق بر بدن زنان، از جنبه حقوقی، در شرایطی که همه‌چیز بر پایه انقیاد بدن زنان بنیان گذاشته شده، طنز تلخی بیش نیست، ولی می‌توانم بگویم که قوانین و مقررات ایران در موضوع کنترل بدن زنان، مثل همین اپیلاسیون، ضد حقوق انسانی و ضد زنان است.»
او همچنین می‌گوید: «در قوانین ایران، اصولا چیزی به اسم حق بر بدن برای زنان وجود ندارد. از حجاب، پوشش و این‌که بدن زن چطور باید نمایندگی شود تا سیاست‌های کلان اقتصادی و فرهنگی، بر اساس زن‌زدایی است. یعنی، ساختار حاکم به دنبال زدودن هر نمادی که نشانه‌ای از زنانگی در خود دارد، است و به همین‌خاطر هم، گاهی این زن‌ستیزی و زن‌زدایی را در قالب این‌گونه ابلاغیه‌ها و بخش‌نامه‌ها می‌بینیم.»
این فعال فمینیست، تاکید می‌کند: «این حکومت، در زمان تاسیس خود در سال ۱۳۵۷، پیش از هر چیز دیگری، میخ قدرت خود را بر بدن زنان کوبیده و نمایش قدرتش اول از همه بر زنان بوده است. برای این‌که نشان بدهد ضد غرب است، چون به گمان خودشان زنان در غرب بازتر لباس می‌پوشند و آزادی‌های جنسی و مدنی بیشتری دارند، تصمیم گرفت که چادر سر زنان کند. در این حد که حتی برای نشان دادن تفاوت ایدئولوژی خودش یا تمرین قدرت هم، اول از همه، از بدن زنانه مایه گذاشت. این‌کار را بعدا هم در دوره‌های مختلف، با حذف زنان از عرصه‌های عمومی، ادامه داد.»
اشاره این جامعه‌شناس ساکن آمریکا به فرمانی است که «روح‌الله خمینی»، بنیان‌گذار جمهوری اسلامی و رهبر پیشین آن، در شانزدهم اسفندماه ۱۳۵۷، یعنی ۲۴ روز پس از اعلام پیروزی انقلاب، وقتی هنوز درباره بسیاری از موضوعات حتی اظهارنظر هم نکرده بود، صادر کرد. در آن زمان، خمینی در سخنرانی برای شماری از طلاب قم گفته بود: «زنان اسلامی باید با حجاب اسلامی بیرون بیایند. نه این‌که خودشان را بزک کنند. به من گزارش داده‌اند که در وزارتخانه‌های ما زن‌ها لخت هستند و این خلاف شرع است… زن‌ها می‌توانند در کارهای اجتماعی شرکت کنند، ولی با حجاب اسلامی.»
همزمان با هشتم ماه مارس، روز جهانی زن و تنها یک روز بعد از این اظهارنظر خمینی، زنان بسیاری در خیابان‌ها به فشار انقلابی‌ها برای اجباری کردن حجاب اعتراض کردند. عکس‌هایی که «هنگامه گلستان» از آن تظاهرات و اعتراضات روزهای بعد از آن ثبت کرده، نشان از همبستگی زنان از اقشار و گروه‌های سیاسی مختلف برای مقابله با حجاب اجباری دارد.
ممنوعیت اپیلاسیون، مساله‌ای فمینیستی است
سویل سلیمانی، پژوهشگر حوزه زنان و برابری جنسیتی در واکاوی چرایی صدور ابلاغیه‌ای که در مشهد برخی خدمات زیبایی و آرایشی را ممنوع اعلام کرده، به ایران‌وایر می‌گوید: «این کار، به‌نوعی بیان و به‌اجرا در آوردن تلویحی مرزهای جنسیتی است. به این معنا که دلالت‌های جنسیتی، مانند زن مطیع، سربه‌زیر و خانه‌نشین را که جامعه مردسالار مذهبی ایران به آن‌ها باور دارد، به اجرا در آورده و به عمیق‌تر شدن این دلالت‌ها در باورهای جامعه کمک می‌کند.»
این فعال فمینیست با تاکید بر این‌که «در ایران، بدن زنان در همه ساحت‌ها مورد حمله قرار می‌گیرد»، می‌گوید: «در بحث خشونت، به‌نام ناموس، زنان و بدن آنان زیر تیغ قرار می‌دهند. در دعواهای عادی در خیابان که بین مردان به‌وفور اتفاق می‌افتد، بدن زنان منسوب به مردان طرف دعوا، اولین موضوعی است که مورد حمله کلامی آن‌ها قرار می‌گیرد. در موضوع حجاب هم مساله همین است. اصولا این‌که پوشش زنان هم در دوران پهلوی و هم در جمهوری اسلامی، موضوع تمایزدهنده بین دو جریان سیاسی متضاد هم است، بدون این‌که هیچ یک از این گروه‌ها بر حق زنان برای داشتن کنترل بر بدن خود صحه بگذراند، مورد حمله قرار دادن بدن زنانه است.»
سلیمانی همچنین معتقد است که از یک سو جمهوری اسلامی به دنبال زن‌زدایی از جامعه ایران است و از سوی دیگر نیز، برخی گروه‌های سکولار مخالف آن هم وقتی بحث بدن زنان و کنترل زنان بر بدن خودشان به میان می‌آید، در همان‌سویی می‌ایستند که حکومت ایستاده است.
او در این‌باره توضیح می‌دهد: «اوضاع در ایران وخیم‌تر از این حرف‌هاست که ما از حریم خصوصی برای زنان، یا حق کنترل بر بدن آن‌ها صحبت کنیم. این حتی ربطی هم فقط به جریان اسلام‌گرا که اکنون قدرت را در دست دارد، ندارد. بلکه، برخی از سکولارترین گروه‌ها و فعالان سیاسی هم که خود را نماینده جریان مدرن در ایران می‌خوانند، بنای اجرای سیاست‌های خود را بر کنترل بدن زن یا زنانگی، قرار داده‌اند. این را در واکنش‌هایشان در پاسخ به فمینیست‌هایی که موی بدن خود را نمی‌زنند، دیده‌ایم.»
اشاره این پژوهشگر و جامعه‌شناس به واکنش‌هایی است که برخی از فعالان رسانه‌ای و کاربران شبکه‌های اجتماعی در زمان انتشار تصاویری که زنان فمینیست از موی زیربغل خود منتشر کرده بودند، از خود نشان دادند. بسیاری از این فعالان رسانه‌ای که علنا بر ضد سیاست‌های کنترل‌گر جمهوری اسلامی در حوزه زنان فعال‌اند، خود حق انتخاب و عاملیت زنان در داشتن یا نداشتن موی بدن را مورد تمسخر قرار داده بودند.
سویل سلیمانی در پایان نیز با تاکید بر این‌که موضوع ممنوعیت اپیلاسیون، یک مساله سیاسی و فمینیستی است، می‌گوید: «در مبارزه با حکومتی که کنترل بر بدن را از زنان گرفته و برای همه‌چیز زنان تصمیم می‌گیرد، فعالان زنان و فمینیست‌ها همیشه حضور پررنگی داشته‌اند. بحث اصلی ما این‌جا، این است که بدن زنان را رها کنید، عاملیت زنان را برای کنترل بر بدنشان، ولو این‌که بخواهند یا نخواهند موهای بدنشان بزنند یا اپیلاسیون کنند، به‌رسمیت بشناسید.»
