نظامی گنجه‌وی‌نین نسل شجره‌سی حقینده (ایکینجی بؤلۆم)
اگر بابالارێن عادتی ایله آتام –
یوسف ذَکی مۆیَّـد اوْغلۇ کؤچدۆسه،
دورانلا نئجه دعـوا سالێـم؟
بۇ، دورانێن قانۇنۇدۇر، ظُـلم دَگیل، نه سێزلایێم؟
شاعرین باباسی «ذَکی مؤیَّـد» گَـنجه اهالیسی‌نین آدلێ-سانلێ طبقه‌سیندن ایدی. عایله عضولری‌نین گَنجه شهرینده چؤرک‌پیشیرمه صنعتی و مُذَهَّـب‌لیک (تَذهیب، پارچا اۆزَرینه قێزێل ساپلارلا ناخێشلاما) صنعتی اۆزره مشغۇلیتلری وار ایدی.
نظامی گنجه‌وی‌نین آناسێ آذربایجاندا اصل-نجابتلی، «سوْیلۇ» نسلیندن اوْلان بیر تۆرک قێزێ ایدی. گَـنجه‌ده دُنیایا گؤز آچمێشدێ. تأسف کی، بعضی تدقیقاتچیلار اوْنۇن تۆرک ملّی منشأیینی کوْبۇد شکلیده تحریف ائتمیشدیر.
20. عصرین (XX)، 80. ایللرینده بیر سێرا شرق‌شناسلار بۇ سؤزۆن «قوْرد» – یعنی «ایگید» معناسێندا اوْلدۇغۇنۇ سؤیله‌میشلر.
گؤرکملی آذربایجان نظامی‌شناسێ «خلیل یوسفـلی» یازێر: «نظامی دورۆنده، اوْندان بیر نئچه عصر سوْنرا دا کوْرد و قوْرد سؤزلری عینی شکیلده، کافِ-عربی ایله «کوْرد» شکلینده یازێلێردێ. داها سوْنرا گلن کتابلار ایسه بۇ سؤزۆن نظامی طرفیندن کوْرد، یاخۇد قوْرد آنلامێندا یازێلدێغێ اۆزَرینده دۆشۆنمه‌میش، اوْنۇ کوْرد، یعنی کۆرد طرزینده یازمێشلار. بیز ایسه حساب ائدیریک کی، بۇ سؤزۆ کافِ-فارسی ایله قوْرد شکلینده اوْخۇماق داها دۆزدۆر.
بۇ شکلده بیت‌ین معناسی داها منطقی و شاعرانه‌دیر. عکس حالدا «آنام کۆرد ایدی، قارشێمدا آنا کیمی اؤلدۆ» دئگیمی منطق‌سیزدیر.
سوْن دورلرده پروْبلئمین چؤزۆلمه‌سینده میدانا چێخان یئنی فاکت مسئله‌یه یاناشمانێ کؤکۆندن دگیشمیشدیر. بئله کی، آذربایجان نظامی‌شناسلێغێ‌نێن یئنی نسلینی تمثیل ائدن تدقیقاتچێ «حۆرنیسه بشیر اوْوا» نظامی گنجه‌وی‌نین «لیلی و مجنون» اثرینین تۆرکیه‌ده «توْپ‌قاپێ» سرایێندا ساخلانێلان قدیم ال‌یازماسێ اۆزرینده آراشدێرما آپارمێش و بۇ معتبر نسخه‌ده «منیم آنام کۆرد، قارشێمدا آنا کیمی اؤلدۆ» بیتلرینین اوْلمادێغێ فاکتێنێ (حقیقتی) آشکار ائتمیشدیر. دئمه‌لی، بۇ قوْندارما بیتلر نظامی اثرینه سوْنراکێ دورلرده الحاق اوْلۇنموش و شاعرین آناسێ‌نێن تۆرک منشأیی‌نین تحریف اوْلۇنماسێنا یوْل آچمێشدێر.
نظامی گنجه‌وی‌نین دایێسێ، یعنی آناسێ‌نێن قارداشێ «خواجه عُـمر» گَـنجه سرایێنا یاخێن، یۆکسک نفوذا مالِک بیر شخص ایدی. اوْ دورده «خواجه» عنوانێ شاه سرایێ‌نێن محافظه‌چیلری‌نین باشچێسێنا وئریلردی.
مشهور «دهخدا» لغتینه گؤره، «سرایین رئیسینه – خواجه دییلیردی». اوْنۇ دا قِید ائتمک واجبدیر کی، تۆرک سلطان سرایێ‌نێن قایدالارێنا اساساً، سرای رئیسی – خواجه وظیفه‌سینه جسورلوقدا و صداقتده آد چێخارمێش تۆرک بَگزاده‌لری سئچیلیردی. ائله بۇ فاکتێن اؤزۆ اوْنۇ تصدیق ائدیر کی، نظامی‌نین آناسێ اصیل- نجابتلی تۆرک قێزێ اوْلمۇشدۇر. گَنج الیاس-ێن یۆکسک تحصیل آلماسێندا، گَنجه سرایێندا توْپلانان مشهۇر اۇستادلار، علم آداملارێ و دولت خادملری ایله تانێش اوْلماسێندا، اوْ جۆمله‌دن سرای کتابخانه‌سیندن فایدالانماسێندا دایێسێ «خواجه عُمر»ین مهم روْلۇ اوْلمۇشدۇر. نظامی اؤزۆ «لیلی و مجنۇن» اثرینده دایێسێ «خواجه عُمر»ی محبتله یاد ائدیر، اونۇن اؤلۆمۆندن سارسێلدێغێنێ بیلدیریر:
خواجه عُمر کی، منیم دایێم ایدی،
دایێم اوْلماغێ ایله منیم قانادێم ایدی.
آجـێ آغێلارلا ناله ائدیرم،
بوْغازێمێن تئللری ناله‌دن تۇتۇلۇب.
