ذکیه ذولفقاری ;حمیده جوانشیر خیرییه‌چی، ترجمه‌چی، قادین حاقلاری‌نین مودافیعه‌چیسی، آذربایجان یازیچیلار ایتفاقی‌نین عوضوو
حمیده جوانشیر( 19 یانوار 1873-اینجی ایل، کهریزلی، آغجابدی، روسیه ایمپریاسی- فئورال 1955- اینجی ایل، باکی) آذربایجانین ایلک معاریفجی قادینلاریندان بیری، جلیل ممد قولیزادنین حیات یولداشی، تاریخچی احمد بگ جوانشیرین قیزی، خیرییه‌چی، ترجمه‌چی، قادین حاقلاری‌نین مودافیعه‌چیسی، آذربایجان یازیچیلار ایتفاقی‌نین عوضوو: حمیده خانیم جوانشیر 1873-جو ایلده، شوشا نین کهریزلی کندینده، زمانه‌سی نین گؤرکملی معاریفجی ضیالی، تاریخجی احمد بگین اوجاغیندا، دونیایا گلمیش، جلیل ممد قولوزادنین حیات یولداشی اولموشدور. نجیب بیر اینسانین عائله سینده دونیایا گؤز آچان حمیده خانیم، آذربایجان مدنیتینه و ادبیاتینا حصر اولونان بؤیؤک عؤمور یولو ندا محض” اوت کؤک اوسته بیتر” مثلیله تام اوزلشیر. عائله مکتبینده تحصیل آلان حمیده خانیم، هله یئنی یئتمه ایللرینده، روس دیلینی سلیس اؤیرنرک، او دئورین کند قیزلاری اوچون سجیه‌وی اولمایان یوکسک اینتلکته، گئنیش دونیا گؤروشونه مالک اولموشدو. ایلک حیات یولداشی، زادگان نسلیندن اولان ایبراهیم بگ دعوتدار اوو ، جبهه ده هلاک اولاندان و آتاسینی ایتیرندن سونرا، کهریزلیده، آتا مولکونو ایداره ائتمیشدی. 1905- اینجی ایلده تفلیسده تانیش اولدوغو میرزه جلیل ممد قولو زاده‌یله، ایکی ایل سونرا ائولننده، بو ایزدواج چو خلارینا خوش گئتمه میش، بو نیکاحی، اونون اصیل زاده نسلینه، یاراشدیریلمامیشدی.
لاکین حمیده خانیم بوتون مانع لره جسارتله سینه گررک، میرزه جلیله، وفالی و فداکار عؤمور گون یولداشی اولماقلا یاناشی، هم ده اوستاد صنعتکارین أن یاخین معاریفجی سیلاحداشی، ضیالی همدمی،” مولا نصرالدینین” ایسه خیرخواه حیمایه داری اولموشدو. بوتون وارینی، ثروتینی حیات یولداشی‌نین یارادیجیلیغینا، بؤیوک اورکله صرف ائدن حمیده خانیم جوانشیر ، میرزه جلیل‌له ایرمی بئش ایل، اصل محبت و قارشیلیقلی ائحتراملا عؤمور سورموشدو. بو ایللرده میرزه جلیل نه قدر کسکین ضربه لره، اتهاملارا توش گلسه، نادانلیقلا قارشیلاشسا دا، أن چتین گونلرده، حمیده خانیم، اونا معنوی دایاق اولموش، بو بؤیوک اینسانی دائم نیک بین اوقاتا کؤکلمیش، اونون بوتون آغیر سیناقلاردان، متانتله چیخماسینا یاردیم گؤسترمیشدی. تاریخ حمیده خانیم جاوانشیر ی، بؤیوک خیریه چی و جفاکش اینسان کیمی یادداشتلارا حک ائدیب. تکجه کهریزلی کندینین دئییل، جومله قاراباغین اونا یاردیم اوچون پناه گتیرن اینسانلارین ألیندن توتان، پرابلئملرینی حل ائدن بو خانیم ، همده، او دؤررون یاردیما احتیاجی اولان ” میرزه علی اکبر صابیر” محض حمیده خانیمین مصلحتیله میرزه جلیل طرفیندن، تفلیسه موعالیجه اوچون دعوت آلیر. صابیر بو حادثه نی، عاباس صحته یازدیغی مکتوبدا بئله خاطیرلاییردی:” میرزه جلیل و حمیده خانیم جنابلاریندان چوخ راضیام. بیلمیرسن منه نه قدر ائحتیرام ائتدیرلر! بو نئچه موددتده، تامام مخاریجیمی و زحمتیمی متحممیل اولموشلار. منیم مئهمانخانا، یا خسته خانادا یاتماغیما راضی اولمادیلار، اؤز ائولرینده منزیل وئرمیشدیلر.
خولاصه، بیلمیرم نه دیل ایله تشکور ائدیم” حمیده خانیمین، صابیره گؤستردیگی قایغی حاقیندا ایسه، آذربایجان ضیالی لیغین باش تاجی اولان، اوزیر بگ حاجی بگلی، خوصوصو بیر مقاله یازمیشدیر. مقاله بو سؤزلرله بیتیردی:” قوی ادبیات خاطیرینه یازیلسین کی، صابیر کیمی شاعیری دیریلینده تقدیر ائدن بیر کیشی اولمادیسا دا، بیر نفر آرواد اولدو کی، شاعیرین صحتی اوچون، میلیونچو کیشیلره رغما، اؤز واریندان کئچجک قدر، بؤیوک بیر حیمایت گؤستردی.” بو حادیثه حمیده خانیم جاوانشیرین وطنداش ماهیتینی ، خیرخواه عمل لرینی عکس ائتدیرن یوزلرجه فاکتدان، یالنیز بیریدیر. حمیده خانیم 1912-جی ایلدن اؤز خرجیله کهریزلیده، مکتب آچیر و بورادا درس دئییر. میرزا جلیلین وفاتیندان سونرا دا، اؤلکه‌نین اجتماعی- ادبی حیاتیندا فعال موقع توتان حمیده خانیم یازیچیلار ایتفتقینا عوضو سئچیلمیش، عؤمور گون یولداشی‌نین اثرلرینی ترجمه ائتمکله یاناشی، بو بؤیوک صنعتکارلا باغلی، کؤورک خاطیره لرینی بؤیوک اوستالیقلا قلمه آلمیشدیر. 1955- جی ایلده وفات ائدن حمیده خانیم جوانشیر ممد قولو زاده، فخری خیاواندا میرزه جلیلین مزاری یانیندا دفن اولموشدور.
حمیده خانیم جوانشیرین” خاطیره لریم” کیتابینین یازیلماسی نین ماراقلی بیر تاریخجه سی وار. بو تاریخجه‌نین اؤزو ده، بیر خاطیره دیر دئسک، بلکه ده یانیلماریق. بئله کی 30-جو ایللرین اورتالاریندا میر جعفر باغیراوون گؤستریشیله حمیده خانیم یازارلار ایتفاقینا دعوت ائدیلیر. بورادا حمیده خانیم بیلدیریلیر کی، یولداش باقر اوو آرزو ائدیر کی، او دوورده قاراباغدا اولان حادثه لری، اینقلابی حرکتلری، او ایللرین موهوم بلشویک سیملاری حاقیندا، بیلدیکرینی قلمه آلسین. باخمایاراق کی، حمیده خانیم” خاطیره لریم” اثرینی آرتیق یازماغا باشلامیشدی، تکلیفینی قبول ائدیر. ائله اورادا، اونا عریضه یازدیریب بیر گونون ایچینده یازیچیلار ایتیفتقینا قبول ائدیلیر. اثرین یازیلماسی اوچون موللیفه ایکی- اوچ ایل واخت وئریلیر. بو ایللرده حمیده خانیم یوکسک ماعاش، خوصوصی خیدمتی ماشین، قیتلیق دورو اولدوغوندان” کرملیوسکی پایوک” دئیلن ارزاق پایی و باشقا بو کیمی ایمتیازلارلا تامین اولونور. بئله‌لیکله، واخت باشا چاتیر و حمیده خانیم یازدیقلارینی یازیچیلار ایتفاقینا تحویل وئریر. نوبه ده، یالنیز کیتابین چاپی قالیردی. بیر آیدان سونرا حمیده خانیما یازیچیلار ایتفاقیندان بیلدیریرلر کی، یولداش باقیر اوو، اثری بینمیب، چونکو اونون قاراباغداکی بلشویک فعالیتی، وطن و خالق قارشیسندا عوضسیز خیدمتلری کیتابدا گئنیش شکلده عکس اولونمالیدیر. حمیده خانیم ایسه، جاوابی قیسا و کانکئرت اولور:” من گؤرمدیکلریمی یازا بیلمرم”.
بونونلا دا حمیده خانیم جوانشیر( 1873- 1955) باسقی‌نین، طوغیان ائتدیی بیر دؤرده بؤیوک بیر جسارت نومونه‌سی گؤستررک، ” یالانچی تاریخ” یازماقدان، رهبری مدح ائتمکدن، قطعی شکیلده ایمتناع ائدیر. اونا وئریلن بوتون ایمتیازلار طبیعی کی، ألیندن آلینیر، کیتاب ایسه چاپ اولونمور. لاکین اوزون سورن قاداغالاردان سونرا، ساوئت دؤرونده” خاطیره لریم” ین تام دئییل، قیسا فورمادا نشرینه ایجازه وئریلیر. کیتابدا اساسن حمیده خانیم جوانشیرین عؤمور گون یولداشی، بؤیوک ادیب جلیل ممد قولوزاده نین حیاتی و یارادیجیلیغی اؤز عکسینی تاپمیشدی. دوورونون گؤرکملی ایجتماعی خادیمی، زادگان- ضیالی زومره‌سینین أن گوجلو قادین تمثیلجیسی، خیریه‌چی و معاریفچی حمیده خانیم جاوانشیرین( 1873- 1955)” خاطیره لریم” اثری اوخوجولارا ایلک دفعه بوتو شکیلده تقدیم ائدیلیر. مؤلیف بوردا آتاسی احمد بگ جاوانشیر، حیات یولداشی ممد قولوزاده،” مولا نصرالدین درگیسی، قفقاز- اسلام اوردوسونون شوشایا گلیشی، جومهوریت دؤنمینده قاراباغین وضعیتی حاقیندا، گئنیش بیلگی وئریر. ساوئت حاکمیتی گلینجه عائله نین نئجه مشقتله تبریزه کؤچ ائتمسینی،” مولا نصرالدین” ین تبریزده نشرینی، باکیا دؤندوکدن سونرا عائله نین آغیر دورومونو،” مولا نصرالدینین باکیدا نشرینی و باشقا حادثه لری جلب ائدیجی بیر دیلده تصویره ائدیر. کیمسه او دورون گئرچک تاریخینی بیلمک ایستیرسه، حمیده خانیمین ساختاکارلیقدان، ریاکارلیقدان اوزاق دوم دورو” خاطیره لرینی اوخویا بیلر. بو کیتاب تاریخیمیزین اؤنملی بیر پارچاسیدیر.
1394 ذکیه ذولفقاری
